استرس مزمن یا طولانی‌مدت افراد را در معرض بیماری‌ها و اختلالات بسیاری قرار می‌دهد از جمله افسردگی و اضطراب، مشکلات گوارشی و اختلالات خواب. علاوه بر این، ارتباط بین استرس مزمن و ریزش مو از گذشته مشخص شده است اما دلایل آن به خوبی شناخته شده نبود.
در این مقاله به این موضوع می‌پردازیم که آیا استرس میتواند باعث ریزش مو شود یا خیر. علاوه بر این انواع مختلف ریزش موی مرتبط با استرس را بررسی می‌کنیم و علائم ریزش موی عصبی و روش‌های مدیریت و درمان آن را به شما معرفی خواهیم کرد.
آیا استرس میتواند باعث ریزش مو شود؟
میزان بالای استرس میتواند منجر به ایجاد انواع مختلف ریزش مو شود. استرس ممکن است باعث مهار رشد مجدد موها شود چون سیستم ایمنی بدن به فولیکول‌های مو حمله می‌کند یا فرد در اثر استرس تمایل شدیدی به کشیدن موهای خود پیدا می‌کند.
با این وجود، همه انواع ریزش مو به دلیل استرس ایجاد نمی‌شوند اما ریزش موی فرد ممکن است در اثر استرس شدت پیدا کند.
استرس حاد ممکن است عملکرد سیستم ایمنی را تقویت کند، اما استرس مزمن آن را سرکوب کرده و باعث التهاب میشود. التهاب فولیکول مو در اثر استرس مداوم میتواند باعث آسیب مکانیسم عملکرد آن از طریق واسطه‌های شیمیایی مانند هورمون کورتیزول و هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین شود.
چرخه رشد مو
چرخه رشد مو شامل سه مرحله اصلی است:
- آناژن: مرحله اصلی که در آن موها از فولیکول مو رشد می‌کنند و خارج می‌شوند.
- تلوژن: مرحله استراحت است که در آن فولیکول مو غیرفعال میشود و ساقه مو رشد نمی‌کند. در این مرحله موها به راحتی دچار ریزش می‌شوند.
- کاتاژن: این مرحله شامل مرگ و کوچک شدن فولیکول مو است.
مطالعه‌ای روی موش‌ها در سال ۲۰۲۱ نشان داد برداشتن غدد فوق کلیه (آدرنال) که تولید کننده هورمون‌های استرس اصلی در انسان و موش هستند، منجر به افزایش سرعت چرخه رشد مجدد موها شد. قرار دادن موش‌ها در معرض استرس خفیف برای چند هفته منجر به افزایش سطح هورمون استرس (کوتیزول) و کاهش رشد مو شد. علاوه بر این، در این شرایط مرحله استراحت (تلوژن) فولیکول‌های مو طولانی‌تر میشود.
انواع ریزش موی ناشی از استرس
سه نوع ریزش مو با سطوح بالای استرس مرتبط هستند که عبارت‌اند از:
تلوژن افلوویوم
تلوژن افلوویوم، ریزش شدید موهایی است که در مرحله استراحت (تلوژن) قرار دارند. در یک فرد عادی، ۸۵ درصد موها در مرحله آناژن (رشد) و ۱۵ درصد در مرحله تلوژن هستند. برخی عوامل استرس‌زا ممکن است باعث القای ورود ۷۰ درصد موها از مرحله رشد به استراحت و در نتیجه ریزش مو شود. عوامل استرس‌زای شایع در بروز این نوع ریزش مو شامل موارد زیر است:
- کاهش وزن شدید
- زایمان
- عوامل استرس‌زای اصلی زندگی مانند از دست دادن شغل، جدایی، مرگ
- تب بالا
- دوران نقاهت پس از بیماری
- توقف مصرف قرص‌های ضد بارداری
سایر عوامل القاکننده تلوژن افلوویوم عبارت‌اند از:
- بیماری‌های سیستمیک
- جراحی‌های ماژور
- داروها
- کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی
این نوع ریزش مو معمولا ۳ ماه پس از عامل استرس‌زا ایجاد میشود. تلوژن افلوویوم حدود ۶ ماه طول می‌کشد و معمولا خود به خود برطرف میشود.
آلوپسی آره‌آتا
آلوپسی آره‌آتا یا ریزش موی سکه‌ای ناشی از حمله سیستم ایمنی بدن به فولیکول‌های مو در مرحله آناژن (رشد) است که باعث میشود موها وارد مرحله کاتاژن (مرگ) شوند. از آنجایی که سلول‌هایی بنیادی درون فولیکول‌های مو از بین نمی‌روند، فولیکول‌ها به بازسازی و چرخه رشد مو ادامه می‌دهند. در این عارضه، موها طی چند هفته دچار ریزش می‌شوند و ریزش آن‌ها معمولا به صورت لکه‌های دایره‌ای شکل است. این نوع ریزش مو میتواند همه پوست سر یا حتی موهای بدن را نیز درگیر کند.
محرک‌های محیطی نقش مهمی در آلوپسی آره‌آتا دارند. علاوه بر این، حوادث پر استرس زندگی هم میتواند در بروز ریزش موی سکه‌ای نقش داشته باشد. بعضی شواهد نشان می‌دهند که عوامل ژنتیکی هم در این نوع ریزش مو موثرند.
تریکوتیلومانیا
تریکوتیلومانیا یا اختلال موکنی، بخشی از اختلال واسوس فکری- عملی (OCD) محسوب میشود و شامل کشیدن مکرر موها در هر قسمتی از بدن است. علت اصلی این اختلال هنوز ناشناخته است اما بسیاری از افراد مبتلا، تجربه یک حادثه پر استرس را پیش از شروع این اختلال گزارش کرده‌اند. اختلال موکنی ممکن است به عنوان یک مکانیسم مقابله‌ای در برابر استرس و اضطراب عمل کند.
علائم ریزش موی عصبی
بر اساس نوع ریزش موی عصبی، علائم آن میتواند متفاوت باشد. اما مهم‌ترین علائم ریزش موی عصبی عبارتند از:
- افزایش ناگهانی ریزش مو
- کم‌پشت شدن مو
- نازک و ضعیف شدن تارهای مو
- توقف یا کند شدن رشد مو
- خشکی یا چربی بیش‌ازحد پوست سر
- ، التهاب، حساسیت و خارش پوست سر
- کدر و بی روح شدن موها
درمان ریزش موی ناشی از استرس
برای درمان ریزش درمان ریزش موی ناشی از استرس، باید نوع ریزش مو را تشخیص داده و متناسب با آن روش‌های درمانی را انتخاب کرد.
درمان تلوژن افلوویوم
تلوژن افلوویوم حاد خود محدود شونده است و معمولا با درمان علت زمینه‌ای برطرف میشود. برخی تحقیقات نشان می‌دهد که داروی ماینوکسیدیل ممکن است به افراد مبتلا به تلوژن افلوویوم مزمن کمک کند. با این وجود، تحقیقات بیشتری برای تایید همه اثرات آن بر ریزش مو مورد نیاز است.
درمان آلوپسی آره‌آتا
اثربخشی درمانهای مورد استفاده برای آلوپسی آره‌آتا شواهد کمی دارد اما پزشکان معمولا از کورتیکواستروئید موضعی به عنوان خط اول درمان استفاده می‌کنند. پزشک برای کودکان زیر ۱۰ سال کورتیکواستروئید موضعی و برای افراد بالای ۱۰ سال، تزریق این دارو را تجویز می‌کنند. از داروهای ایمونوتراپی موضعی هم ممکن است برای درمان ریزش موی سکه‌ای شدید استفاده شود.
درمان تریکوتیلومانیا
برای درمان این اختلال باید یک گروه درمانی از راهکارهای درمانی متعددی استفاده کنند. در کودکان، روش‌های محافظه‌کارانه‌ای مانند استفاده از دستکش یا جوراب برای پوشاندن دست‌ها و نیزکوتاه کردن موها توصیه میشود.
تکنیک وارونه‌سازی عادت که بخشی از رفتاردرمانی شناختی (CBT) است، به فرد کمک می‌کند تحریف‌های شناختی و رفتارهای مرتبط با آن (مانندکشیدن موها) را تشخیص دهد.
رفتاردرمانی شناختی (CBT) یکی از مؤثرترین روش‌ها برای درمان این اختلال است که شامل تکنیک‌هایی برای شناسایی محرک‌های کشیدن مو و جایگزینی آن با رفتارهای دیگر میشود.
نکاتی برای مدیریت استرس
در زندگی همیشه نمی‌توان از بروز استرس پیشگیری کرد اما برخی از تکنیک‌های مدیریت استرس میتواند به مقابله با استرس کمک کند. با انجام برخی اقدامات می‌توان پاسخ فوری به استرس را معکوس کرد و استرس مزمن را به مرور زمان کاهش داد. از جمله تکنیک‌های مقابله با استرس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آرام‌سازی عضلانی پیش‌رونده
- رایحه‌درمانی
- ورزش
- تنفس جعبه‌ای (در این روش دم به آرامی و طی چهار شماره انجام میشود. پس از آن نفس برای چهار ثانیه در سینه حبس شده و سپس بازدم به آرامی در چهار ثانیه انجام میشود)
- تصویر ذهنی هدایت شده (در این روش فرد با تصور کردن یک فضا یا محیط مورد علاقه خود، به آرام کردن ذهن و بدن کمک می‌کند)
علاوه بر این، رعایت برخی نکات و ایجاد عادت‌های موثر باعث کاهش استرس و احتمال بروز ریزش موی مرتبط با آن میشود و توان مقابله با استرس را در آینده بیشتر می‌کند. مهم است که این کارها را در زندگی عادی خود بگنجانید و حتی زمانی که احساس استرس و کلافگی ندارید هم آن‌ها را انجام دهید. بعضی از این عادات کاهش دهنده استرس شامل موارد زیر است:
- داشتن رژیم غذایی متعادل و مغذی
- خواب کافی و با کیفیت
- اجتناب از مصرف تنباکو، الکل و مواد مخدر
- اختصاص دادن زمان برای انجام فعالیت‌های مفرح
- ابراز کردن نگرانی‌ها و دغدغه‌ها با دیگران
- ارتباط با گروه‌ها یا سازمان‌های مذهبی
- مدیتیشن یا وقت گذراندن در طبیعت
- مراجعه به متخصص در صورت نیاز
روش‌های مراقبت صحیح از موها
با رعایت برخی نکات ساده مراقبت از مو در روتین شخصی می‌توان به داشتن پوست سر و موهای سالم کمک کرد. ممکن است نتوان از بروز ریزش موی ناشی از استرس جلوگیری کرد اما حفظ سلامتی پوست سر و موها شدت ریزش مو کمتر میشود. بعضی از این نکات عبارت‌اند از:
- موهایتان را با آب ولرم یا خنک بشویید و نه با اب داغ.
- از شامپو، نرم‌کننده و ماسک موی ملایم استفاده کنید.
- از مصرف اسپری‌ها، ژل‌ها و سایر فرآورده‌های حالت دهنده مو که حاوی ترکیبات خشن یا خشک‌کننده (مانند سولفات‌ها) هستند، اجتناب کنید.
- از رنگ کردن یا دکلره کردن موها بپرهیزید یا میان دفعات آن فاصله بیندازید.
- موهایتان را به آرامی و با استفاده از شانه‌های دندانه پهن حالت دهید و از کش موهای سفت استفاده نکنید.
- دفعات شستن موها را براساس نیازهای موهایتان تغییر دهید مثلاً موهای چرب نیاز به شستشوی بیشتری نسبت به موهای خشک دارند.
- استفاده از ابزارهای حرارتی حالت دهنده مو مانند سشوار و اتوی مو را محدود کنید.
- از روبالشی ابریشمی استفاده کنید تا اصطکاک و شکستگی موها را کاهش دهید.
- از موها در برابر عوامل محیطی محافظت کنید (مثلا با پوشیدن روسری یا کلاه در بیرون از خانه یا استفاده از کلاه شنا در استخر)
اگر برای کاهش استرس اقدام کرده‌اید اما همچنان دچار ریزش مو هستید، بهتر است با پزشک مشورت کنید. علاوه بر این، مراجعه به یک روانشناس یا مشاور میتواند از قرار گرفتن در دور باطل استرس و ریزش مو جلوگیری کند که در آن شما درباره ریزش مو دچار استرس می‌شوید و همین استرس باعث بدتر شدن وضعیت ریزش مو میشود.
خلاصه مطلب
ریزش مو ممکن است در اثر عوامل مختلفی از جمله استرس ایجاد شود. ریزش موی ناشی از استرس انواع مختلفی دارد که میتواند باعث بروز ریزش موی کوتاه مدت خود محدود شونده تا انواع غیرقابل بازگشت و دائمی شود. تشخیص علت دقیق ریزش مو و یافتن درمان مناسب در این شرایط اهمیت به سزایی دارد.
درمان ریزش موی ناشی از استرس به علت زمینه‌ای بروز آن بستگی دارد و میتواند شامل تغییرات سبک زندگی، داروها، درمانهای موضعی و ایمنی‌درمانی باشد. تکنیک‌های کنترل استرس مانند تنفس عمیق هم در مدیریت استرس و کاهش احتمال ریزش مو موثر هستند.
سوالات متداول
ریزش مو در اثر استرس برگشت پذیر است؟
بله، ریزش مو در اثر استرس معمولاً برگشت پذیر است و پس از کاهش استرس موها به حالت عادی بازمی‌گردند.
مدت زمان بازگشت موهای ریزش مو در اثر استرس چقدر است؟
معمولاً بازگشت موها ۳ تا ۶ ماه پس از کاهش استرس اتفاق میافتد.
آیا استرس میتواند باعث ریزش دائمی مو شود؟
استرس معمولاً باعث ریزش موقت مو میشود، اما در موارد نادر میتواند منجر به ریزش دائمی شود، به ویژه اگر درمان مناسب انجام نشود.
چطور می‌توانم از ریزش موی ناشی از استرس جلوگیری کنم؟
مدیریت استرس از طریق تمرینات تنفسی، مدیتیشن، ورزش و خواب کافی میتواند به جلوگیری از ریزش مو کمک کند.
آیا درمانهای خانگی برای ریزش موی عصبی مؤثرند؟
درمانهای خانگی مانند استفاده از روغنهای طبیعی و ماساژ پوست سر میتوانند به بهبود وضعیت کمک کنند، اما بهترین نتیجه از درمانهای پزشکی به همراه مدیریت استرس حاصل میشود.
آیا درمان دارویی برای ریزش موی ناشی از استرس وجود دارد؟
بله، داروهایی مانند ماینوکسیدیل میتوانند در بعضی موارد برای درمان ریزش موی ناشی از استرس مفید باشند، اما همیشه باید تحت نظر پزشک استفاده شوند.
منابع
nih.gov/news-events/nih-research-matters/how-stress-causes-hair-loss
