اگزما در کودکان: علت، علائم و درمان

اگزما یک بیماری مزمن پوستی است که باعث خشکی، قرمزی و خارش پوست می‌شود. ابتلای کودک به اگزما ممکن است باعث نگرانی والدین شود اما این بیماری بسیار شایع است و راهکارهای بسیاری برای کنترل آن وجود دارد. در این مقاله درباره دلایل ایجاد اگزما در کودکان، روش‌های درمان آن و نکات مهمی که والدین باید درباره این بیماری بدانند توضیح داده‌ایم. با ما همراه باشید.

اگزمای کودکان چیست؟

اگزما نام گروهی از بیماری‌های پوستی است که باعث التهاب، خارش و قرمزی پوست می‌شود. اگزما انواع مختلفی دارد. درماتیت آتوپیک، درماتیت تماسی (التهاب پوست در اثر تماس با یک ماده خاص) و درماتیت سبورئیک (وضعیتی که باعث بروز بثورات فلس‌مانند در نواحی چرب پوست مثل پوست سر و صورت می‌شود) یا کلاه گهواره در نوزادان، شایع‌ترین مواردی است که کودکان را درگیر می‌کند.

اگزما به ویژه درماتیت آتوپیک معمولا در سن 6 ماهگی تا 5 سالگی در کودکان ظاهر می‌شود. این بیماری مسری نیست و از فردی به فرد دیگر سرایت نمی‌کند.

اگزما در کودکان معمولا از نوع درماتیت آتوپیک است. درماتیت آتوپیک نوعی بیماری التهابی مزمن پوست است که باعث ایجاد لکه‌های خشک و فلس‌مانند روی پوست می‌شود. این لکه‌ها معمولا قرمز و ملتهب هستند و خارش پوست در کودکان را به همراه دارند. در صورت ابتلای کودک، معمولا علائم تا قبل از 5 سالگی بروز می‌کند. البته اولین ضایعه پوستی ممکن است پیش از 6 ماهگی نوزاد هم ظاهر شود.

درماتیت آتوپیک معمولا پس از مواجهه با بعضی محرک‌های خاص شعله‌ور می‌شود؛ از جمله:

• آب و هوای سرد و خشک
• عوامل حساسیت‌زای محیطی مثل کپک، گرده گیاهان و شوره پوست حیوانات خانگی
• مواد عطری
• حیوانات خانگی
• استفاده از صابون، شامپو و پاک‌کننده ناملایم
• گرما و تعریق
• مواد شیمیایی حاصل از سیگار
• بسیاری از فرآورده‌های طبیعی یا ارگانیک (چون حاوی ترکیبات گیاهی حساسیت‌زا هستند.)

در بیشتر موارد اگزما در کودکان تا سن 5 سالگی برطرف می‌شود اما گاهی هم تا نوجوانی و بزرگسالی باقی می‌ماند و تنها شدت علائم آن کاهش می‌یابد.

علائم اگزما در کودکان

علائم اصلی اگزما در کودکان بروز لکه‌های خشک، فلس‌مانند و قرمزرنگ روی پوست است که معمولا خارش زیادی دارند. نشانه‌ها، شکل ظاهری و محل بروز اگزما در کودکان با بالا رفتن سن تغییر می‌کند:

• نوزادان کوچک‌تر از 6 ماه: لکه‌های خشک و قرمز معمولا روی صورت و پوست سر ظاهر می‌شود اما امکان بروز آن‌ها در سایر نواحی بدن هم وجود دارد.
• 6 تا 12 ماه: در این سن، لکه‌های اگزما معمولا روی آرنج‌ها و زانوها ظاهر می‌شود.
• 2 تا 5 سال: لکه‌‌های اگزما در چین‌های پوستی آرنج و زانو، روی بازو، دست و اطراف دهان و چشم‌ها مشاهده می‌شوند. در این سن، لکه‌ها ممکن است بیش از پیش خشک و پوسته‌پوسته یا فلس‌مانند شوند.
• بالای 5 سال: اگزما بیشتر در چین‌های آرنج و زانو، گردن، پلک و در بسیاری موارد روی دست‌ها ظاهر می‌شود.

علت ابتلای کودک به اگزما چیست؟

درماتیت آتوپیک شایع‌ترین بیماری پوستی در کودکان است و 10 تا 15 درصد این گروه سنی را درگیر می‌کند. علت دقیق بروز این بیماری مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد تحت تاثیر مشکلات مربوط به سد دفاعی پوست ایجاد می‌شود که توانایی آن برای محافظت از بدن در برابر عفونت‌ها و عوامل محرک را به خطر می‌اندازد.

موارد زیر را نیز می‌توان به عنوان دلایل بروز اگزما در کودکان دانست:

• با توجه به احتمال بالای بروز این بیماری در افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به اگزما دارند، نقش عوامل ژنتیکی در ابتلا به این بیماری، پررنگ به نظر می‌رسد.
• درماتیت آتوپیک معمولا همراه با سایر بیماری‌های ارثی مانند آسم و انواع آلرژی بروز می‌کند.
• حساسیت غذایی ممکن است باعث عود علائم اگزما شود اما دلیل بروز آن نیست.
• عوامل محیطی مانند آب و هوای خشک نیز می‌توانند مسبب بروز علائم مشابه شوند.
• استفاده از شوینده‌های نامناسب به دلیل تأثیر مخرب آن‌ها بر پوست، می‌تواند عامل محرک بروز این لکه‌ها باشد.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر احتمال می‌دهید فرزندتان دچار درماتیت آتوپیک شده است، بهتر است با پزشک صحبت کنید. پزشک می‌تواند فرآورده‌های مناسب برای سن کودک و در صورت نیاز درمان‌های قوی‌تر را تجویز کند.

در صورت ابتلا به اگزمای بسیار شدید و مواردی که به درمان‌های معمول پاسخ نمی‌دهند، پزشک داروهایی را برای سرکوب پاسخ ایمنی و التهاب موضعی تجویز می‌کند. این داروها باید تحت نظارت دقیق پزشک مصرف شوند.

همچنین در مواردی که بثورات پوستی به رنگ بنفش، دارای ترشح یا تاول ایجاد شود یا کودک همراه با بروز بثورات پوستی دچار تب هم شده باشد، مراجعه به پزشک ضروری است.

اگزما در کودکان چگونه تشخیص داده می‌شود؟

ابتدا پزشک درباره علائم کودک و سوابق بیماری‌های او و ابتلای سایر اعضای خانواده به درماتیت آتوپیک، آسم یا آلرژی‌های فصلی سوالاتی می‌پرسد. پس از آن کودک را معاینه می‌کند تا علائم ابتلا به درماتیت آتوپیک را مشاهده کند. هیچ تست اختصاصی برای تشخیص درماتیت آتوپیک وجود ندارد. آزمایش معمولا ضروری نیست اما ممکن است در بعضی شرایط پزشک دستور انجام آزمایش‌های زیر را بدهد:

• آزمایش خون: سطح ایمونوگلوبولین E (IgE) ممکن است در خون چک شود. این ایمونوگلوبولین توسط سیستم ایمنی بدن ترشح می‌شود و میزان آن در افراد مبتلا به آلرژی و درماتیت آتوپیک معمولا بالا است. آزمایش‌های خون دیگری هم با صلاح‌دید پزشک ممکن است درخواست داده شود.
• آزمایش پوست: برخی تست‌های پوستی ممکن است برای تشخیص آلرژی‌ها یا سایر بیماری‌های پوستی انجام شود.

درمان‌ اگزما در کودکان

درماتیت آتوپیک درمان قطعی ندارد اما معمولا با بالارفتن سن کودک بهتر می‌شود. ممکن است کودک در مواقع زیادی هیچ علامتی نداشته باشد یا تنها علائم خفیفی بروز دهد. گاهی هم ممکن است علائم کودک شدید شود که به آن شعله‌ور شدن یا عود بیماری می‌گویند.

تشخیص نوع اگزما و محرک‌های آن برای مدیریت علائم اگزما در کودکان اهمیت بسیاری دارد. تنها راه اطمینان از نوع اگزمای فرزندتان، مراجعه به پزشک است. با تشخیص پزشک، می‌توان از برخی روش‌های درمانی برای کاهش علائم استفاده کرد؛ مانند:

• درمان‌های بدون نسخه یا OTC
• داروهای موضعی تجویزشده توسط پزشک
• نوردرمانی (فتوتراپی)
• داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی

در اغلب انواع اگزما از جمله درماتیت آتوپیک، رعایت این اصول برای مدیریت عود علائم بیماری ضروری است:

• دانستن محرک‌های اختصاصی هر کودک برای اجتناب از مواجهه با آن‌ها
• تنظیم یک روتین استحمام و استفاده منظم از مرطوب‌کننده مخصوص کودک برای محافظت از پوست او
• استفاده صحیح از درمان‌های تجویزشده توسط پزشک به صورت مداوم برای کاهش علائم

درمان خانگی

درمان اگزما در خانه باید بر پرهیز از مواجهه با محرک‌ها و تقویت سد دفاعی پوست برای پیشگیری از التهاب تمرکز داشته باشد. رعایت نکات زیر برای کنترل علائم اگزما بسیار مفید است:

• از محرک‌ها دوری کنید. از مواجهه با عوامل تحریک‌کننده رایج مانند الیاف زبر، صابون‌ها و مواد شیمیایی ناملایم و عوامل حساسیت‌زا مانند تخم مرغ، هیره گرد و غبار یا شوره پوست حیوانات خانگی اجتناب کنید. استرس هم‌ می‌تواند به عنوان یک محرک عمل کند.
• از خاراندن پوست اجتناب کنید. تا جایی که ممکن است اجازه ندهید کودک پوستش را بخاراند چون این کار باعث بدترشدن علائم و ایجاد عفونت می‌شود. ناخن‌های کودک را همیشه کوتاه نگه دارید و هنگام خواب از دستکش نخی استفاده کنید.
• کودک را با آب ولرم حمام کنید. برای پیشگیری از عود علائم، کودک باید هر روز با شوینده ملایم غیرعطری و آب ولرم حمام شود. زمان استحمام باید کوتاه باشد (حداکثر 10 دقیقه) و محصولات شست‌وشو حاوی مواد تحریک‌کننده نباشد. پس از آن پوست کودک باید به آرامی خشک و با لوسیون مرطوب‌کننده بدن کودک که مخصوص پوست‌های حساس باشد، مرطوب شود.
• کودک را خنک نگه دارید. گرما و تعریق زیاد باعث ناراحتی کودک و بدتر شدن علائم می‌شود.
• از مرطوب‌کننده استفاده کنید. پیشگیری از خشکی پوست کودک و مرطوب‌کردن آن حداقل دو بار در روز (به علاوه پس از هر حمام) به محافظت از پوست در برابر عوامل محرک و عفونت‌ها کمک می‌کند. به دنبال کرم‌های مرطوب‌کننده مرغوب، غیرعطری و فاقد الکل باشید که مخصوص کودک طراحی شده باشند؛ یا از وازلین استفاده کنید.

مرطوب کننده مناسب کودک باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟

کرم‌هایی که حاوی مواد نرم‌کننده پوست (امولینت) مانند شی باتر هستند می‌توانند یک لایه محافظ روی پوست ایجاد کنند و با نرم‌کردن پوست، خارش آن را کاهش دهند. فرآورده‌های حاوی مواد جاذب رطوبت (هومکتانت) مانند گلیسرین هم به جذب رطوبت کمک می‌کنند. بسیاری از کرم‌های مخصوص اگزما حاوی سرامیدها هستند که برای حفظ سد دفاعی پوست اهمیت فراوانی دارند. استفاده منظم از این فرآورده‌ها به منظور آبرسانی و مرطوب‌کردن پوست، می‌تواند دفعات عود علائم اگزما را کاهش دهد.

هنگام استفاده از یک فرآورده پوستی جدید، ابتدا آن را روی یک ناحیه کوچک از پوست امتحان کنید و درصورت تحمل و عدم بروز حساسیت پوستی در کودک، در سایر نقاط بدن از آن استفاده نمایید. همیشه پیش از مصرف یک فرآورده، برچسب آن را بخوانید و فقط از محصولات تخصصی کودک و نوزاد استفاده کنید. اگر در مورد استفاده از محصولی شک داشتید، حتما از پزشک مشورت بخواهید.

درمان دارویی

درباره استفاده از کرم‌ها یا پمادهای دارویی برای تسکین علائم با پزشک صحبت کنید و این داروها را تحت نظر او مصرف نمایید. استروئیدهای موضعی با کاهش التهابی که باعث قرمزی و خارش پوست شده است، به کنترل عود اگزما کمک‌‌ می‌کند.

بعضی کرم‌ها و پمادهای دارویی بدون نسخه پزشک هم قابل تهیه هستند اما گاهی برای درمان علائم اگزما به دوزهای بالاتر این داروها نیاز است که باید توسط پزشک تجویز شود. پس از شروع درمان، علائم کودک طی چند روز کاهش می‌یابد اما بهبود کامل پوست ممکن است چند هفته طول بکشد.

کلام پایانی

اگزما برای بسیاری از کودکان و والدین آزاردهنده و طاقت‌فرسا است به ویژه زمانی که خارش ناشی از آن باعث اختلال خواب کودک شود. با استفاده از درمان‌های خانگی و راهکارهای پیشگیرانه و رعایت توصیه‌های پزشک، می‌توانید علائم اگزمای فرزندتان را کنترل کنید و یک روتین مناسب برای حفظ سلامت پوست او طراحی کنید.