8 علت ریزش مو در کودکان و چگونگی تشخیص و درمان آن

ریزش مو در کودکان زیر 12 سال، بنا به علل متفاوتی که ممکن است شایع یا نادر و ژنتیکی یا اکتسابی باشند، رخ می‌دهد. تشخیص و تفکیک دلایل ساده از علت‌های جدی ریزش موی کودک، برای کاهش استرس والدین و خود کودک، و نیز تجویز درمان مناسب، بسیار مهم است.

به همین دلیل، داشتن اطلاعاتی در مورد انواع ریزش موی کودکان برای آغاز مسیر درمانی اهمیت دارد.

ریزش مو در کودکان تا چه حدی طبیعی است؟

به‌طور میانگین، کودکان هم مانند بزرگسالان، در هر روز 50 تا 100 تار مو به‌شکل طبیعی از دست می‌دهند. این ریزش، جزئی از چرخه طبیعی زندگی فولیکول مو است و به زودی موهای جدید، جایگزین موهای ریخته خواهند شد.

اما اگر تعداد موهایی که کودک در طول روز از دست می‌دهد، از این تعداد بیشتر شود، بهتر است علائم ریزش مو را در او بررسی کنید و با یک پزشک متخصص اطفال یا متخصص پوست و مو مشورت نمایید.

علل ریزش مو در کودکان

دلایل و سندرم‌های متفاوتی ممکن است منجر به ریزش مو در کودکان شوند که برخی شایع و برخی بسیار نادر هستند.

موارد زیر از شایع‌ترین دلایل آلوپسی (ریزش مو) در کودکان است که در بررسی‌های بالینی دیده می‌شود:

• قارچ پوست سر (Tinea capitis)
• آلوپسی آره‌آتا (Alopecia areata)
• ریزش موی کششی (Traction alopecia)
• تریکوتیلومانیا یا اختلال مو کنی (Trichotillomania)
• تلوژن افلوویوم (Telogen effluvium)

1) کچلی قارچی پوست سر (Tinea capitis)

به این نوع از ریزش مو، در زبان عام، عفونت کرم حلقوی نیز گفته می‌شود، اما ارتباطی با انگل یا کرم‌ها ندارد، بلکه نوعی عفونت قارچی موی سر است. این قارچ می‌تواند وارد فولیکول مو (قسمتی از مو که داخل پوست قرار دارد) شود و در نهایت به شَفت مو (قسمتی از تار مو که خارج از پوست قرار دارد) نیز حمله کند.

علائم بالینی

برخی از این علائم روی سر و برخی دیگر در سایر نواحی بدن بروز می‌کنند:

• شایع‌ترین علامت، لکه‌های پوسته‌پوسته آلوپسی (کچلی) یا قطعات آلوپسی با نقاط سیاه کوچک است.
• حس خارش، بسیار معمول است.
• تورم گره‌های لنفی در ناحیه پس سری و گردن، در کودکانی که دچار التهاب شده‌اند، دیده می‌شود.
• کودکان ممکن است ناقلان بدون علامت باشند و دیگران را آلوده کنند.

علائم ظاهری

• یک یا چند قطعه‌ پوسته‌دار همراه با آلوپسی: لکه‌ها طی هفته‌ها تا ماه‌های آتی، به صورت گریز از مرکز، بزرگ می‌شوند.
• قطعات بدون مو روی سر که حاوی نقاط ریز سیاه‌رنگ هستند. این نقاط، فولیکو‌ل‌های شکسته و آسیب‌دیده‌اند.
• پوسته‌ریزی گسترده پوست سر که با ریزش موی خفیف همراه است.
• کریون: پلاکی التهابی همراه با جوش‌های برجسته چرکی، پوسته‌پوسته شدن و ترشح، که حساس و دردناک است و می‌تواند منجر به باقی‌ماندن جای زخم و عدم رویش مجدد مو در آن ناحیه شود (کچلی دائمی).
• فاووس: عفونت با قارچی به نام Trichophyton schoenleinii که باعث اِریتما (قرمزی پوست در اثر التهاب) در اطراف فولیکول و تشکیل پوسته‌های فنجانی‌شکل و زردرنگ می‌شود.

2) آلوپسی آره‌آتا

یکی از علت‌های ریزش مو در کودکان، آلوپسی آره‌آتا است.

آلوپسی آره‌آتا نوعی بیماری خودایمنی است که در آن، سیستم ایمنی بدن به فولیکول‌های مو حمله می‌کند و باعث ایجاد قطعات طاس می‌شود. از آنجا که این بیماری در خانواده‌ها دیده می‌شود، دانشمندان احتمال ارثی بودن آن را قوی می‌دانند.

علائم بالینی

• ریزش مو به صورت تکه‌تکه یا پیوسته که می‌تواند روی سر یا سایر نواحی مودار بدن باشد.
• معمولاً تکه‌های طاسی، دایره‌ای شکل و بدون تغییر رنگ و حالت پوست هستند. (موها ریزش می‌کنند و پوست طبیعی نمایان می‌شود.)
• این بیماری، معمولاً همراه با اگزما، کم‌کاری تیروئید و یا ویتیلیگو (پیسی) بروز می‌کند.
• تغییرات ناخن (به‌ویژه فرورفتگی‌های ریز و شیارشیار شدن) شایع است.

علائم ظاهری انواع آلوپسی آره‌آتا

• قطعه‌ای (Patchy): شایع‌ترین نوع این بیماری است و قطعات طاس، دایره یا بیضی شکل هستند.
• شبکه‌ای (Reticular): الگوی ریزش مو، نامنظم و شبیه به شبکه تورمانند است.
• اوفیازیس (Ophiasis): در این نوع از آلوپسی، الگوی ریزش مو به صورت نواری و بیشتر در نواحی گیجگاهی و پس‌سری است. احتمال درمان این نوع، ضعیف است.
• پراکنده (Diffuse): در این نوع، تراکم موها در تمام نواحی سر کاهش می‌یابد.
• توتالیس (Totalis): ریزش تمام موهای سر که می‌تواند به‌طور ناگهانی و سریع اتفاق بیفتد.
• سراسری (Universalis): ریزش تمام موهای سر و صورت و بدن که شامل ابروها، مژه‌ها، موهای زیربغل و ناحیه تناسلی هم می‌شود.

3) ریزش موی کششی

این نوع از ریزش مو، اکتسابی و ناشی از کشیده‌شدن تکرارشونده و طولانی‌مدت موهای سر است. کشیدن موها برای حالت‌دادن و آرایش‌کردن مو، فر کردن، دم‌اسبی بستن، بافت محکم مو روی سر و حتی کشیدن مو برای بافت معمولی، منجر به این نوع از ریزش خواهد شد.

علائم بالینی

• نشانه خط مرزی: عقب‌رفتن خط رویش موها در امتداد نواحی پیشانی و گیجگاهی
• طولانی‌شدن این شرایط، منجر به مزمن شدن ریزش مو و عدم ترمیم آن خواهد شد.

علائم ظاهری

• الگوی این ریزش مو، بسته به نحوه حالت‌دادن مو و استفاده از محصولات مختلف، متفاوت است.
• شایع‌ترین حالت، ریزش موهای جلوی سر در نواحی پیشانی و گیجگاهی است.
• ممکن است این نوع ریزش مو، به‌شکل قطعه‌ای در هر ناحیه از پوست سر، بدون الگوی مشخص پراکندگی بروز کند.

4) اختلال مو کَنی یا تریکوتیلومانیا

این اختلال به شکلی است که کودک یا فرد بزرگسال، نمی‌تواند تمایل و وسوسه درونی برای کندن موهایش را مهار کند. این فرد ممکن است موهای سر، مژه‌ها یا ابروی خود را بکند. این اختلال در سنین نوجوانی و اوایل جوانی شایع‌تر است، اما می‌تواند کودکان را نیز درگیر کند.

علائم بالینی

• فرد احساس اجبار و عدم توانایی مقاومت در برابر کشیدن یا کندن موهای خود دارد.
• این اختلال در دختران، شایع‌تر از پسران است.
• ممکن است در کودکی ناشی از عادت و در نوجوانی، نشانه وجود مشکلات روان‌شناختی زمینه‌ای باشد.
• این اختلال می‌تواند همراه با برخی علائم دیگر در زمینه آسیب به خود بروز کند.

علائم ظاهری

• الگوی ریزش مو، غیرمعمول و بیشتر در ناحیه سر و ابروها است.
• ریزش مو تکه‌تکه و غیرپیوسته است.
• افراد مبتلا به این اختلال، معمولاً موهای بدن خود را نمی‌کنند.

5) تلوژن افلوویوم

تِلوژن، فاز استراحت فولیکول در چرخه طبیعی رشد مو است. در این مرحله، فولیکول غیرفعال می‌شود تا زمانی که مو ریزش کند. دوره زمانی تلوژن به‌طور معمول، بین 3 تا 6 ماه است؛ پس از این مدت، رویش مجدد مو آغاز می‌شود.

تلوژن اِفلوویوم، ریزش بیش از حد مو در فاز استراحت یا فاز ریزش است که پس از استرس متابولیک، تغییرات هورمونی یا برخی بیماری‌ها (به خصوص بیماری‌های التهابی) رخ می‌دهد.

علائم بالینی

• حدود 3 ماه پس از یک مشکل یا اتفاق (مانند بیماری، استرس، مصرف برخی داروها و مشکلات تغذیه) بروز می‌کند.
• ریزش معمولاً پس از 3 تا 6 ماه متوقف می‌شود و پس از آن حدود 6 ماه زمان لازم است تا تراکم موها بهبود پیدا کند.
• در تلوژن افلوویوم مزمن، ریزش مو بیش از 6 ماه ادامه می‌یابد.

علائم ظاهری

• میزان ریزش موی روزانه افزایش می‌یابد و بیشتر از حدِ طبیعی می‌شود.
• کاهش تراکم موها به‌صورت پراکنده است و معمولاٌ با کاهش حجم دم اسبی موها مورد توجه قرار می‌گیرد.
• ریزش موی تکه‌ای بسیار نادر است، مگر اینکه تلوژن افلوویوم همراه با آلوپسی قطعه‌ای بروز کند.

6) ریزش مو به دلیل کمبود مواد مغذی

اگرچه در کشورهای توسعه‌یافته و جوامع تحصیل‌کرده، ریزش موی کودکان در اثر کمبود مواد غذایی نادر است، اما بهتر است همیشه در اولین مراحل جستجو برای علت ریزش مو در کودکان، این مورد در نظر گرفته شود.

کمبود کدام مواد غذایی باعث ریزش مو در کودکان می‌شود؟

• کمبود بیوتین: بیوتین یا ویتامین B7، ماده‌ای حیاتی برای سلامت موها است و کمبود آن می‌تواند منجر به نازک‌شدن و ریزش موها شود.
• کمبود زینک: رشد مو وابسته به زینک (روی) است. کمبود زینک منجر به ریزش مو و مشکلات ناخن خواهد شد.
• کمبود ویتامین دی: مقادیر ناکافی از ویتامین D می‌تواند بر سلامت موها اثر منفی داشته باشد، اما مقادیر بیش‌ازحد آن نیز مشکل‌زا خواهد بود. بنابراین خودسرانه به کودک خود مکمل ویتامین دی ندهید و حتماً در این مورد با متخصص اطفال مشورت کنید.
• کمبود آهن: کمبود آهن منجر به کم‌خونی می‌شود و کم‌خونی نیز منشأ مشکلات بسیاری از جمله ریزش مو خواهد شد.
• کمبود پروتئین: مصرف پروتئین کافی برای رشد مو ضروری است و کمبود آن منجر به ریزش موها می‌شود.
• مقادیر زیاد ویتامین A: ویتامین آ برای سلامتی ضروری است، اما مصرف بیش‌ازحد آن می‌تواند باعث ریزش موها شود. رعایت حد تعادل مصرف ویتامین A به جز سلامت موها، برای سلامتی عمومی بدن نیز ضروری است. در مورد میزان ویتامین آ مورد نیاز کودک خود حتماً با پزشک او مشورت کنید.

7) مشکلات غدد درون‌ریز

کم‌کاری تیروئید می‌تواند موجب ریزش مو در کودکان شود. در این شرایط، فعالیت غده تیروئید کمتر از حد طبیعی است و به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌شود تا متابولیسم را تنظیم کند.

کم‌کاری تیروئید در مراحل اولیه، می‌تواند با تلوژن افلوویوم همراه باشد؛ در این شرایط، ریزش مو نشان‌دهنده آغاز مشکل کم‌کاری تیروئید است.

در مراحل بعدی، در صورتی که کم‌کاری تیروئید تشخیص داده نشود، کودک دچار کاهش میزان رشد خواهد شد. علائم دیگر نیز شامل سستی، رنگ‌پریدگی، خشکی و خارش پوست سر، افزایش حساسیت به سرما و یبوست است.

عدم درمان کم‌کاری تیروئید در کودک، عواقب وخیمی به دنبال دارد، تا حدی که کودک دچار توقف رشد فیزیکی و عقب‌ماندگی ذهنی خواهد شد.

8) ریزش مو بدون علت پزشکی – دارویی

برخی علل ریزش مو در کودکان، خودبه‌خود برطرف می‌شوند. بسیاری از نوزادان، موهای خود را در اولین ماه‌های پس از تولد، از دست می‌دهند. این موها پس از مدتی با موهای دائمی جایگزین می‌شوند.

برخی نوزادان نیز در اثر اصطکاک با تشک تخت یا صندلی خودرو، دچار ریزش موی قطعه‌ای در ناحیه تماس می‌شوند. کشیده‌شدن موها برای بستن دم‌اسبی یا بافتن مو یا حتی شانه‌کردن محکم موها، می‌تواند منجر به ریزش موی کودک در هر سنی شود.

ریزش مو در کودکان چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشک برای تشخیص علت ریزش مو، ابتدا پوست سر کودک را بررسی می‌کند.

• کچلی قارچی پوست سر (تینه‌آ کاپیتیس) معمولاً با بررسی میکروسکوپی تشخیص داده می‌شود.
• آلوپسی آره‌آتا با معاینه پوست سر و بررسی سابقه پزشکی تشخیص داده می‌شود.
• تشخیص تریکوتیلومانیا (اختلال مو کنی) معمولاً از طریق حذف سایر علل احتمالی، بررسی و معاینه پوست سر، و گفتگو در مورد عواملی که اخیراً منجر به استرس و اضطراب کودک شده‌اند، انجام می‌شود.
• برای تشخیص تلوژن افلوویوم، ممکن است از دستگاه تریکوگرام (که شرایط ریشه و تار مو را بررسی می‌کند) و تست کشش مو استفاده شود. همچنین پزشک وضعیت کودک را تحت بررسی نگه می‌دارد تا اطمینان حاصل کند موهایی که در اثر شرایط استرس‌زا ریخته‌اند، مجدداً رشد خواهند کرد.
• کمبود مواد مغذی و کم‌کاری تیروئید نیز در صورتی که پزشک به وجود آن‌ها شک کند، از طریق آزمایش خون تشخیص داده می‌شوند.

ریزش مو در کودکان چگونه درمان می‌شود؟

بر اساس علت ریزش مو که برای کودک تشخیص داده شده است، درمان‌های متفاوتی وجود دارد.

• اگر پزشک، علت را کچلی قارچی پوست سر (تینه‌آ کاپیتیس) تشخیص دهد، ممکن است داروی ضد قارچ خوراکی و شامپوی ضد قارچ تجویز کند. کودک مبتلا به این عارضه، نباید وسایل خود (به‌خصوص کلاه، روبالشی و سایر مواردی که با سر کودک در تماس قرار می‌گیرند) را با دیگران به اشتراک بگذارد، زیرا این عفونت قارچی، واگیردار است.
• برای آلوپسی آره‌آتا، متأسفانه درمان قطعی وجود ندارد، اما روش‌های کنترلی می‌توانند شرایط را بهبود بخشند. احتمال دارد پزشک بنا به سن کودک، پمادهایی را برای استفاده روی تکه‌های طاس، تجویز کند. گزینه‌های دیگر شامل درمان داخل ضایعه، درمان خوراکی و ایمونوتراپی موضعی است.
• برای درمان تریکوتیلومانیا (اختلال مو کَنی)، مشاوره می‌تواند به کودکان کمک کند استرسی که منجر به اختلال کندن موها شده را کنترل کنند؛ بنابراین پزشک ممکن است کودک شما را به یک مشاور متخصص ارجاع دهد.
• تلوژن افلوویوم درمانی ندارد و معمولاً خودمحدودشونده است؛ به همین دلیل پزشک کودک، شرایط را در بلندمدت پایش می‌کند تا اطمینان حاصل کند که رویش مجدد موها انجام می‌شود.
• کمبود مواد مغذی، در صورتی که توسط پزشک تشخیص داده شود، می‌تواند با مصرف مکمل‌ها طبق دستور پزشک، برطرف شود. در این مورد به هیچ‌وجه خودسرانه اقدام نکنید. در دسترس بودن مکمل‌ها بدون نیاز به نسخه پزشک، به معنی بی‌خطر بودن آن‌ها نیست، به‌خصوص برای کودکان و نوجوانان. پس اگر در مورد ریزش موی کودک خود به کمبود ویتامین یا مواد معدنی مشکوک هستید، حتماً با پزشک او مشورت کنید و بدون دستور او به کودک‌تان هیچ مکملی ندهید.
• در مورد ریزش موی ناشی از کم‌کاری تیروئید نیز متخصص اطفال، کودک را به یک متخصص غدد ارجاع خواهد کرد، زیرا این مشکل می‌تواند عواقبی بسیار گسترده‌تر از ریزش مو داشته باشد و باید حتما زیر نظر متخصص غدد درمان شود.

جمع‌بندی

شایع‌ترین دلایل ریزش موی کودکان، مربوط به عوامل غیر پزشکی و دارویی (مانند کشیدن موها، شانه‌کردن محکم و ریزش موهای جنینی در اولین ماه‌های پس از تولد) یا به دلیل عفونت قارچی (تینه‌آ کاپیتیس) است. آلوپسی آره‌آتا (اختلال خودایمنی)، تریکوتیلومانیا (کندن موها توسط خود کودک به دلیل اضطراب) و تلوژن افلوویوم (ریزش مو پس از ابتلا به یک بیماری شدید یا شرایط استرس‌زا) از دیگر دلایل ریزش مو در کودکان هستند.

ریزش مو به دلیل کمبود مواد مغذی مانند آهن و روی نیز بسیار مهم است، زیرا این کمبودها در صورت عدم درمان، مشکلات رشد و نمو و احتلالاتی بسیار جدی‌تر از ریزش مو ایجاد خواهند کرد.

با توجه به این موارد، درمان خودسرانه ریزش موی کودک یا به‌کارگیری روش‌های توصیه‌شده توسط افراد غیرمتخصص به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. مراجعه به متخصص اطفال یا متخصص پوست و مو، تنها راه منطقی برای درمان مشکل ریزش مو در کودکان است.