به دنیا آمدن فرزند یکی از زیباترین لحظات زندگی هر پدر و مادری است. با این وجود، حجم زیاد مسئو‌لیت‌هایی که همراه با این عضو جدید وارد زندگی می‌شود، می‌تواند خسته‌کننده و طاقت‌فرسا باشد. یکی از کارهایی که در روزهای ابتدایی تولد نوزاد باید به دفعات انجام شود، تعویض پوشک است.
طبق اعلام آکادمی اطفال امریکا (AAP)، نوزاد تازه متولد شده روزانه به 8 تا 12 بار تعویض پوشک نیاز دارد. تاخیر در تعویض پوشک آلوده به ادرار یا مدفوع ممکن است باعث تحریک پوست حساس و سوختگی پای نوزاد یا عفونت شود.
در این مقاله مراحل تعویض پوشک را بررسی خواهیم کرد و به نکاتی خواهیم پرداخت که علاوه بر آسان‌تر و کارآمدتر کردن این فرآیند، فرزندتان را تمیز، ایمن، سالم و شاد نگه خواهد داشت.
لوازم موردنیاز برای تعویض پوشک
برای تعویض پوشک فرزندتان، مکانی مناسب و گرم مشخص کرده و همه تجهیزات لازم را در آن محل نگهداری کنید. مطمئن شوید که همه وسایل به راحتی در دسترس شما باشند اما فرزندتان به آنها دسترسی نداشته باشد. وسایلی که برای تعویض به آنها احتیاج خواهید داشت شامل موارد زیر است:
- میز تعویض یا زیرانداز مخصوص
- پوشک تمیز
- دستمال مرطوب مخصوص کودک یا پنبه و آب ولرم یا محلول پاک‌کننده کودک
- دستمال یا حوله کوچک برای پوشاندن ناحیه تناسلی
- دستمال خشک‌کن برای استفاده پس از شست‌وشو با آب
- کرم سوختگی پای کودک یا سایر داروهای موضعی مورد نیاز
- سطل یا کیسه زباله
- محلول ضدعفونی‌کننده
بسیاری افراد از دستمال مرطوب برای تمیز کردن نوزاد استفاده می‌کنند. با این وجود، پوست نوزاد تازه متولد شده حساس است و توصیه می‌شود در هفته‌های اول تولد برای پیشگیری از تحریک پوست، از پنبه مرطوب استفاده کنید؛ یا نوزاد با آب ولرم بشویید. از طرف دیگر استفاده زیاد از آب برای شستشوی نوزاد ممکن است باعث خشکی و آسیب پوست شود. استفاده از محلول پاک‌کننده گیاهی مخصوص کودک و نوزاد که علاوه بر پاک‌کنندگی، مرطوب‌کننده، تسکین‌دهنده و تقویت‌کننده سد دفاعی پوست کودک نیز باشد، بهترین انتخاب برای تمیز کردن پوست کودک است.
بسیاری از شیرخواران به ویژه پسرها، پس از باز شدن پوشک و مواجهه ناحیه تناسلی با هوای تازه، ادرار می‌کنند. برای پیشگیری از آلودگی بهتر است تا جایی که امکان دارد ناحیه تناسلی کودک را با استفاده از یک دستمال پارچه‌ای یا حوله کوچک بپوشانید.
مراحل تعویض پوشک
پیش از تعویض پوشک دست‌هایتان را بشویید. همیشه کودک را در مکانی ایمن بخوابانید و هرگز طی فرآیند تعویض او را بدون توجه تنها نگذارید. برای تعویض پوشک فرزندتان باید به این ترتیب عمل کنید:
1) کودک خود را آماده کنید
ابتدا کودک را روی زیرانداز مخصوص بخوابانید و او را آماده تعویض کنید.
2) یک پوشک تمیز زیر کودک قرار دهید
یک پوشک تمیز را باز کنید و آن را زیر پوشکی که به پای کودک است، بگذارید. چسب‌های پوشک باید زیر بدن کودک قرار گیرند. شما می‌توانید از این مرحله صرف نظر کنید و پس از دور انداختن پوشک کثیف و تمیزکردن کودک، از پوشک جدید استفاده کنید.
3) پوشک آلوده را خارج کنید
چسب‌های پوشک آلوده را باز کنید و در صورت تمایل یک دستمال یا حوله را روی ناحیه تناسلی کودک قرار دهید. اگر پوشک خیلی کثیف نبود، می‌توانید آن را به سمت پایین تا بزنید تا از آلوده شدن پوشک جدید جلوگیری کنید.
4) کودک را تمیز کنید
تا چندی پیش، گفته می‌شد در این مرحله، مچ هر دو پای کودک را با یک دست بگیرید و به آرامی کمی بالا ببرید و پشت او را تمیز کنید؛ اما گروهی از متخصصان اخیرا اعلام کرده‌اند این روش می‌تواند منجر به آسیب ستون مهره‌های کودک شود و توصیه می‌کنند کودک را به جای این روش، به پهلو بگردانید و پاک کنید؛ سپس، ناحیه تناسلی را با دستمال مرطوب یا پنبه تمیز کنید.
در نوزادان دختر، تمیز کردن بخش خارجی ناحیه تناسلی از جلو به عقب برای پیشگیری از ابتلا به عفونت ضروری است. در نوزادان پسر هم تمامی قسمت‌های ناحیه تناسلی باید به خوبی تمیز شود. دقت کنید که هیچ آلودگی در چین‌های ران و باسن کودک باقی نماند.
توجه: متخصصان پوست و اطفال توصیه می‌کنند به جای استفاده از دستمال مرطوب یا آب برای تمیز کردن کودک، ناحیه پوشک را با استفاده از محلول‌های پاک‌کننده گیاهی مخصوص کودک تمیز کنید. همان‌طور که گفته شد، شستوشوی کودک با آب، پوست حساس او را خشک‌تر و سد دفاعی پوستش را ضعیف‌تر می‌کند. در مقابل، استفاده از محلول پاک‌کننده تخصصی نوزاد، می‌تواند علاوه بر پاک‌سازی پوست او باعث پیشگیری از تحریک پوست و حفظ سلامت آن نیز شود.
استفاده از چنین محصولاتی، علاوه بر مزایایی که برای پوست و سلامتی کودک دارد، نیاز مادر یا پدر به بلندکردن کودک با یک دست جهت شست‌وشو را بسیار کاهش می‌دهد و از درد و آسیب کتف و بازوی والدین نیز پیشگیری می‌کند. همچنین در مکان‌های خارج از منزل که دسترسی به جریات آب پاکیزه وجود ندارد، تعویض پوشک را بسیار تسهیل می‌کند.
5) استفاده از کرم تعویض پوشک را فراموش نکنید
پس از تمیزکردن کامل ناحیه پوشک، از کرم مخصوص تعویض پوشک (یا همان کرم سوختگی پای نوزاد) استفاده کنید. این فرآورده به منظور پیشگیری، تسکین و درمان ادرار سوختگی و سایر التهابات پوستی ناحیه تناسلی کودک به کار می‌رود. وجود ترکیباتی مانند زینک اکساید، روغن کالندولا و عصاره بابونه در این کرم، قدرت تسکین‌دهندگی و التیام‌بخشی آن را افزایش می‌دهد.
نکته: در حال حاضر بسیاری از متخصصین استفاده از پودر بچه را توصیه نمی‌کنند چون کودک ذرات آن را استنشاق می‌کند و احتمال زیادی وجود دارد که دچار مشکلات تنفسی یا سلامت بدن شود.
6) پوشک آلوده را دور از دسترس کودک قرار دهید
پوشک کثیف و دستمال‌ها یا پنبه‌های آلوده را در سطل یا کیسه‌ای که مخصوص پوشک آلوده در نظر گرفته‌اید بیندازید تا از دسترس کودک دور بماند.
7) پوشک تمیز را جایگزین کنید
پوشک تمیز را به درستی زیر بدن کودک تنظیم کنید. قسمت پشتی پوشک باید تا کمر کودک برسد. قسمت جلویی پوشک را تا ناحیه شکم کودک بالا بیاورید و چسب‌هایش را ببندید. پوشک را تا حدی محکم ببندید که فضای خالی بین بدن کودک و پوشک باقی نماند اما در عین حال به بدن او فشار وارد نشود.
در نوزادان تازه متولد شده قسمت بالایی پوشک نباید با بند ناف تماس پیدا کند چون ممکن است آن را تحریک کند. در پایان، ناحیه پا و لگن را مجددا کنترل کنید که توسط پوشک به درستی پوشش داده شده باشد.
8) دست‌های کودک را بشویید
لباس‌های کودک را بپوشانید و دست‌هایش را بشویید. البته برای پاک‌کردن دست‌های کودک نیز مانند ناحیه پوشک بهتر است به جای آب، از محلول پاک‌کننده گیاهی استفاده کنید تا شستوشوی زیاد موجب خشکی پوست و آسیب‌دیدن آن نشود.
9) پوشک آلوده و دستمال‌های کثیف را دور بیندازید
بهتر است مدفوع کودک را در توالت بریزید تا آسیب کمتری به محیط زیست وارد شود. اگر لازم است برای دور انداختن پوشک کثیف از محل تعویض دور شوید، نوزاد را همراه با خودتان ببرید یا او را در محلی امن (مثل گهواره) قرار دهید.
10) محل و لوازم تعویض پوشک را برای مرتبه بعدی مهیا کنید
مهم است که همیشه محل تعویض را تمیز نگه دارید تا برای نوبت بعد آماده و بدون آلودگی باشد. محل تعویض را به خوبی تمیز و ضدعفونی کنید. تجهیزات لازم برای تعویض پوشک را بررسی کنید تا برای نوبت بعد به اندازه کافی از همه وسایل مورد نیاز در دسترس داشته باشید. در انتها دست‌هایتان را با آب و صابون بشویید و از کرم مرطوب‌کننده استفاده کنید.
زمان تعویض پوشک
در بهترین حالت، پوشک باید بلافاصله پس از آلوده‌شدن تعویض شود. این به معنی روزانه 8 تا 12 مرتبه تعویض برای نوزادان است. معمولا پوشک نوزادان پس از هر بار شیر خوردن باید تعویض شود. بعضی از انواع پوشک دارای نشانگر تعویض هستند که در زمان آلوده‌شدن پوشک و نیاز به تعویض، تغییر رنگ می‌دهد. در غیر این صورت بوی نامطبوع پوشک به شما خواهد گفت که زمان تعویض فرا رسیده است.
مواجهه پوست کودک با مدفوع، به ویژه در نوزادان و کودکانی که پوست حساس دارند، احتمال ایجاد بثورات دردناک پوشک را افزایش می‌دهد. با این وجود، توجه کنید بثورات پوشک بسیار شایع است و ممکن است حتی با وجود تعویض مرتب پوشک هم بروز کند.
ادرار به دلیل داشتن اوره در مواجهه با آنزیم اوره‌آز در مدفوع به آمونیاک تبدیل شده و با تغییر pH پوست، باعث افزایش رشد باکتری و قارچ‌ها می‌شود.
نکات مهم و کاربردی برای تعویض پوشک
شما به زودی در تعویض پوشک فرزندتان بسیار ماهر می‌شوید و بدون نیاز به فکر کردن آن را انجام خواهید داد. اما نکاتی که در ادامه آمده است می‌تواند در مسیر یادگیری این پروسه به شما کمک کند:
- داشتن آمادگی کافی برای تعویض پوشک نوزاد در خارج از خانه اهمیت فراوانی دارد. سعی کنید همه تجهیزات لازم برای تعویض پوشک را در خارج از خانه نیز به همراه داشته باشید.
- لازم است که همیشه برای شرایط پیش‌بینی نشده و غیرمنتظره آماده باشید. ممکن است حین تعویض، پوشک تمیز آلوده شود و مجبور شوید از پوشک جدیدی استفاده کنید. پس همیشه چند پوشک تمیز در دسترس داشته باشید. همچنین در موارد بسیاری ممکن است مجبور شوید همه لباس‌های نوزاد را عوض کنید پس همیشه یک دست لباس تمیز آماده داشته باشید.
- تا زمان خشک‌شدن و افتادن بند ناف و بهبود عوارض ناشی از ختنه به توصیه‌های متخصص اطفال عمل کنید. همه مراحلی که پزشک به شما توصیه کرده است مثل تمیز کردن یا شست‌وشو با آب را طبق دستور انجام دهید.
- اگر تعویض پوشک را در یک مکان مرتفع مثل میز تعویض یا تخت انجام می‌دهید، همیشه یک دست‌تان را روی بدن نوزاد بگذارید. هرگز کودک را حتی برای یک لحظه در مکان مرتفع بدون توجه رها نکنید.
- پوشک را خیلی سفت نبندید. درست است که می‌خواهید از نشت ادرار و مدفوع به خارج از پوشک جلوگیری کنید اما محکم بستن پوشک باعث فشار آوردن به شکم کودک و ایجاد ناراحتی می‌شود و حتی ممکن است احتمال بالا آوردن محتویات معده را نیز افزایش دهد. پوشکی که محکم بسته شده باشد می‌تواند باعث عرق‌سوزشدن پای نوزاد و در نهایت ایجاد بثورات پوشک شود.
- بهتر است همیشه چند وسیله سرگرمی مناسب سن کودک در نزدیکی محل تعویض داشته باشید تا در صورت بی‌قراری کودک در اختیار او قرار دهید.
- اگر پوشک رد قرمز رنگی روی پوست کودک باقی می‌گذارد یا مدفوع از بالای پوشک نشت می‌کند، نشان‌دهنده آن است که باید از پوشکی با سایز بزرگ‌تر استفاده کنید. می‌توانید سایز مناسب پوشک را با توجه به راهنمای موجود روی بسته‌بندی آن انتخاب کنید.
مدفوع نوزاد به چه شکل است؟
شکل مدفوع نوزاد در روزهای پس از تولد تغییر می‌کند. دانستن شکل طبیعی آن در زمان‌های متفاوت، از نگرانی پدر و مادر پیشگیری می‌کند.
- اولین مدفوع نوزاد مکونیوم نام دارد که چسبناک بوده و رنگ آن سیاه مایل به سبز است.
- پس از چند روز رنگ مدفوع به زرد یا خردلی تغییر می‌کند.
- مدفوع نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند شل است و معمولا بوی تندی ندارد.
- مدفوع نوزادانی که شیرخشک مصرف می‌کنند سفت‌تر و تیره‌تر است و بوی شدیدتری دارد. بعضی انواع شیرخشک ممکن است رنگ مدفوع را سبز تیره کنند.
نکته: مدفوع نوزاد ممکن است روز به روز یا هفته‌به‌هفته تغییر کند. اگر هرگونه تغییر مشخصی مثل بوی بسیار بد یا قوام بسیار شل و آبکی یا بسیار سفت مشاهده کردید (به ویژه اگر خون در مدفوع دیده شد) با پزشک تماس بگیرید.
چه تعداد دفع روزانه برای نوزاد طبیعی است؟
شرایط دفع در نوزادان مختلف می‌تواند متفاوت باشد، اما مانند سایر موارد بیولوژیکی، این مورد نیز یک بازه طبیعی دارد که آگاهی از آن به شما کمک می‌کند مواردی که نیاز به مشورت با پزشک دارد را بهتر تشخیص دهید و دچار اضطراب بی‌مورد نشوید.
- در اولین هفته زندگی، نوزادان به طور متوسط 4 بار در روز مدفوع می‌کنند.
- نوزادان تازه متولد شده‌ای که از شیر مادر تغذیه می‌کنند ممکن است بعد از هر بار شیرخوردن دفع داشته باشند اما نوزادانی که شیرخشک مصرف می‌کنند، تا 5 بار در روز دفع خواهند داشت. گریه‌کردن یا زور زدن نوزاد در هنگام دفع مدفوع طبیعی است.
- تا سن یک سالگی این میزان به طور متوسط به یک یا دو بار در روز کاهش خواهد یافت.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنید؟
در روزهای ابتدایی زندگی، رنگ، بافت و قوام مدفوع نوزاد بسیار متغیر است و از مکونیوم چسبناک با رنگ سیاه مایل به سبز تیره تا مدفوع زرد یا قهوه‌ای را در بر می‌گیرد. علاوه بر اینها ممکن است موارد دیگری را نیز مشاهده کنید که انتظار آن را نداشته‌اید.
به عنوان مثال، نوزادان دختر ممکن است ترشح واژینال داشته باشند. ترشح سفید رنگ یا خونی برای دو هفته ابتدایی زندگی نوزاد طبیعی است. اگر این ترشحات برای بیش از یک هفته ادامه پیدا کرد یا رنگ آن زرد شد یا بوی غیرعادی داشت به پزشک اطلاع دهید چون ممکن است نشانه عفونت باشد.
همچنین ممکن است کریستال‌های نارنجی رنگ اورات را در اولین روزهای تولد نوزاد در پوشک او ببینید. این ماده محصول نهایی سوختوساز بدن است و بیشتر در نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، دیده می‌شود. شیر مادر سرشار از پروتئین است که باعث اسیدی‌شدن ادرار و افزایش احتمال تشکیل کریستال‌های اورات می‌شود. اگرچه وجود این کریستال‌ها در پوشک نوزاد می‌تواند طبیعی باشد اما این امکان هم وجود دارد که نشان‌دهنده کم آبی بدن نوزاد باشد. اگر نوزاد هر کدام از علائم کم آبی را داشت، بلافاصله با پزشک تماس بگیرید:
- گریه کردن بدون اشک
- ادرار به رنگ زرد تیره یا قهوه‌ای
- کمتر از 6 پوشک خیس در 24 ساعت
- پوستی که در هنگام لمس خشک به نظر می‌رسد
علاوه بر این، با اینکه بثورات پوشک خفیف معمولا به راحتی در خانه درمان می‌شوند اما اگر بثورات پوشک فرزند شما بعد از چند روز برطرف نشد یا درد و قرمزی و التهاب زیاد در ناحیه پوشک ایجاد شده بود، با پزشک تماس بگیرید. این علائم ممکن است نشان دهنده آلرژی یا مشکلات دیگر سلامتی باشد.
جمع بندی
فرا گرفتن مراحل تعویض پوشک نوزاد ممکن است در ابتدا سخت به نظر برسد. نوزادان بدن کوچک و ظریفی دارند و شما ممکن است درباره انجام اشتباه مراحل یا آسیب‌زدن به فرزندتان نگران باشید. این نگرانی‌ها بسیار طبیعی هستند و به تدریج برطرف خواهند شد.
