سوختگی پای نوزاد: علت، علائم و درمان

بثورات ناحیه پوشک یا سوختگی پای نوزاد، شایع‌ترین مشکل پوستی در میان نوزادان است و شامل هر نوع بثورات پوستی است که در ناحیه پوشک نوزاد (باسن، ناحیه تناسلی و ران‌ها) ایجاد می‌شود. شکل خفیف این عارضه معمولا با استفاده از درمان‌های خانگی طی چند روز برطرف می‌شود. انواع شدیدتر بثورات و سوختگی پای نوزاد ممکن است به تجویز دارو توسط پزشک نیاز داشته باشد.

در این مقاله راش پوشک یا سوختگی پای نوزاد را به طور کامل بررسی می‌کنیم و به دلایل بروز، روش‌های پیشگیری و درمان‌های آن خواهیم پرداخت.

سوختگی پای نوزاد چیست؟

به هر ضایعه پوستی که در ناحیه پوشک نوزاد ایجاد شود، بثورات ناحیه پوشک یا در اصطلاح عام، سوختگی پای نوزاد می‌گویند. در موارد خفیف، پوست قرمز و حساس به لمس می‌شود و در صورت رسیدگی سریع، با درمان خانگی طی سه تا چهار روز برطرف می‌گردد. اما سوختگی شدید پای نوزاد، زخم‌های باز دردناک در ناحیه پوشک ایجاد می‌کند و غالباً به درمان دارویی نیاز دارد.

سوختگی پای نوزاد بسیار شایع است. بیش از نیمی از کودکان در سنین ۴ تا ۱۵ ماهگی، حداقل هر دو ماه یک بار دچار بثورات ناحیه پوشک می‌شوند.

انواع سوختگی پای نوزاد

بثورات پوشک، بنا بر علت بروز آن، انواع مختلفی دارد:

• بثورات پوشک تحریکی: بثورات پوشک تحریکی یا درماتیت ناحیه پوشک شایع‌ترین نوع این عارضه است و زمانی رخ می‌دهد که در ناحیه پوشک رطوبت فراوانی وجود داشته باشد و یا پوست کودک به مدت طولانی در تماس با ادرار و مدفوع قرار گیرد.
• بثورات پوشک قارچی: رشد بیش از حد نوعی قارچ به نام کاندیدا عامل بروز این نوع بثورات پوشک است. این قارچ به طور طبیعی در دستگاه گوارش کودک یافت می‌شود و از طریق مدفوع به ناحیه پوشک می‌رسد.
• بثورات پوشک باکتریایی: به ندرت انواع خاصی از باکتری‌ها مانند استافیلوکوک یا استرپتوکوک ممکن است باعث ایجاد التهاب پوستی و سوختگی پای نوزاد شوند.
• بثورات پوشک آلرژیک: در نوزادانی که پوست حساس دارند، ممکن است بعضی از ترکیبات به کار رفته در پوشک، دستمال مرطوب یا کرم‌های تعویض پوشک باعث ایجاد واکنش آلرژیک شوند.

علائم و نشانه‌های سوختگی پای نوزاد

در موارد خفیف، ممکن است پوست ناحیه تناسلی، باسن و ران‌ها کمی قرمز شود و پوست ناحیه درگیر، به نظر گرم بیاید. بثورات ممکن است تنها در چند نقطه ایجاد شوند یا همه ناحیه پوشک را دربر گیرند.

در موارد شدیدتر، ممکن است زخم‌ها یا تاول‌های باز و دردناک در ناحیه پوشک ایجاد شوند. در صورت بروز عفونت، ضایعات پوستی به رنگ قرمز روشن در می‌آیند و پوست اطراف آن‌ها متورم می‌شود.

علت ایجاد سوختگی پای نوزاد

عوامل مختلفی ممکن است باعث سوختگی پای نوزاد شوند؛ از جمله:

• وجود رطوبت زیاد در ناحیه پوشک
• سایش یا مالش (عرق‌سوز شدن) در ناحیه پوشک
• تماس طولانی مدت پوست کودک با ادرار یا مدفوع
• اندازه نامناسب پوشک: استفاده از پوشک با اندازه نامناسب می‌تواند احتمال بروز بثورات پوشک را افزایش دهد و بهبود سوختگی پای نوزاد را مشکل کند. پوشکی که کوچک باشد باعث می‌شود رطوبت بیش از حد ایجاد شود و بثورات سریع‌تر گسترش یابند. پوشکی که بسیار بزرگ باشد می‌تواند باعث سایش و اصطکاک شده و سوختگی را تشدید کند.
• عفونت قارچی
• عفونت باکتریایی
• واکنش آلرژیک به مواد سازنده پوشک: بعضی از نوزادان پس از استفاده نوع جدیدی از پوشک دچار بثورات پوستی می‌شوند. اگرچه متخصصان استفاده از برند خاصی را توصیه نمی‌کنند اما بهتر است در همه حال، به ویژه برای نوزادانی که پوست حساس دارند از پوشک‌های بدون رنگ و مواد عطری استفاده شود.
• واکنش به غذاها (حساسیت غذایی): بعضی مواد غذایی به ویژه میوه‌ها و سبزیجات اسیدی ممکن است باعث ایجاد سوختگی پای نوزاد شوند؛ مانند پرتقال، توت فرنگی، گوجه فرنگی.
• بیماری‌ها: ابتلا به بعضی بیماری‌ها و شرایط خاص ممکن است باعث حساسیت بیشتر پوست نوزاد شوند یا بثورات ناحیه پوشک را تشدید کنند. از جمله:
  • بیماری‌های پوستی مثل اگزما و پسوریازیس
  • ابتلا به عفونت‌هایی مانند زرد زخم (نوعی بیماری پوستی شایع و بسیار مسری که بیشتر در نوزادان و خردسالان دیده می‌شود.)
  • سوءتغذیه

باقی‌ماندن طولانی پوست در محیط مرطوب باعث آسیب آن می‌شود. سایش پوست خیس نیز باعث تشدید آسیب می‌گردد. رطوبت ناشی از یک پوشک کثیف به پوست فرزند شما آسیب می‌رساند و آن را مستعد عرق‌سوز شدن می‌کند. در نتیجه، پای نوزاد دچار سوختگی می‌شود و بثورات پوشک بروز می‌کند.

عوامل افزایش خطر سوختگی پای نوزاد

احتمال بروز سوختگی پای نوزاد در موارد زیر بیشتر است:

• ناحیه پوشک نوزاد تمیز و خشک نباشد.
• نوزاد زیاد مدفوع ‌کند، به ویژه اگر پوشک آلوده به مدفوع در طول شب تعویض نشود.
• اسهال
• شروع مصرف غذای جامد
• مصرف آنتی‌بیوتیک توسط نوزاد یا مادر شیرده

تشخیص

پزشک اطفال بثورات پوشک را با دیدن آن تشخیص می‌دهد. با این وجود در بسیاری موارد لزومی به درمان دارویی راش پوشک نیست و معمولا این مشکل با درمان‌های خانگی برطرف می‌شود.

درمان خانگی سوختگی پای نوزاد

رعایت موارد زیر می‌تواند در پیشگیری و درمان سوختگی پای نوزاد موثر باشد.

تمیز نگه‌داشتن ناحیه پوشک نوزاد

اولین گام در درمان و پیشگیری از سوختگی پای نوزاد، خشک و تمیز نگه‌داشتن ناحیه پوشک است. پوشک آلوده به ادرار یا مدفوع باید در اسرع وقت تعویض شود تا پوست کودک کمتر در معرض رطوبت قرار گیرد. ناحیه پوشک را با پنبه یا پد بهداشتی و محلول پاک‌کننده مخصوص نوزاد تمیز کنید. بهتر است از شست‌وشوی مداوم با آب پرهیز شود، چون این کار می‌تواند باعث خشکی بیشتر پوست و در نتیجه افزایش احتمال بثورات پوستی شود. تنها در مواردی که مدفوع کودک به راحتی پاک نمی‌شود، از آب ولرم و صابون کودک استفاده کنید و پس از آن ناحیه را به آرامی خشک کرده و اجازه دهید در معرض هوای آزاد خشک شود.

استفاده از محصولات مراقبتی و درمانی مناسب

برای جلوگیری و درمان سوختگی پای نوزاد، استفاده از یک کرم یا پماد محافظ اهمیت زیادی دارد. این کرم‌ها معمولاً حاوی زینک اکساید یا وازلین هستند که نقش محافظت‌کننده و ترمیم‌کننده دارند. پس از هر بار تمیز کردن ناحیه پوشک با محلول‌های گیاهی بدون نیاز به آبکشی، استفاده از کرم تعویض پوشک توصیه می‌شود. این کار فقط مختص زمان سوختگی نیست و باید به صورت روزمره انجام شود. کرم‌های مناسب اغلب نیاز به پاک کردن کامل در هر بار تعویض پوشک ندارند و با یک لایه نازک روی پوست، از آن در برابر تماس با ادرار و مدفوع محافظت می‌کنند. محصولاتی که ترکیبات ضد التهاب، تسکین‌دهنده و ترمیم‌کننده دارند، انتخاب‌های بهتری برای مراقبت از پوست حساس نوزاد هستند.

پرهیز از مواد تحریک‌کننده و مضر

برخی از محصولات به ظاهر مفید می‌توانند برای پوست حساس نوزاد مضر باشند. استفاده از دستمال‌های مرطوب حاوی الکل، پودر بچه و حتی دستمال‌های ضدعفونی‌کننده می‌تواند باعث تحریک بیشتر پوست یا حتی مشکلات تنفسی برای نوزاد شود. هنگام حمام کردن نیز باید از شوینده‌های بسیار ملایم و مخصوص کودک استفاده شود و از صابون‌ها یا شوینده‌های عطری و قوی اجتناب شود. انتخاب محصولات بهداشتی مناسب برای پوست کودک، نقش مهمی در پیشگیری از سوختگی‌های ناشی از پوشک دارد.

راهکارهای مکمل برای تسکین و پیشگیری

برای بهبود سریع‌تر سوختگی پای نوزاد و پیشگیری از تکرار آن، بهتر است پوشک نوزاد را بیش از حد سفت نبندید، به‌خصوص در هنگام شب. پوشک باید کمی آزاد بسته شود تا امکان جریان هوا وجود داشته باشد و پوست در تماس مداوم با رطوبت و آلودگی نباشد. اگر شرایط اجازه می‌دهد، روزانه زمانی را به بدون پوشک بودن نوزاد اختصاص دهید تا هوا به خوبی به پوست برسد. همچنین کاهش میزان مصرف مایعات پیش از خواب می‌تواند به کاهش دفعات ادرار در شب کمک کند. از طرفی برخی غذاهای اسیدی مانند مرکبات، توت فرنگی و گوجه‌فرنگی ممکن است باعث تحریک پوست و بدتر شدن وضعیت سوختگی شوند. در دوران بهبودی، بهتر است مصرف این نوع مواد غذایی محدود شود.

عوارض سوختگی پای نوزاد

ترمیم خودبه‌خود پوست نوزاد ممکن است چند هفته طول بکشد. طی این زمان، پوست کودک به راحتی تحریک می‌شود. علاوه بر این ممکن است احتمال بروز عفونت‌هایی مانند برفک در نوزاد افزایش یابد. برفک ظاهری شبیه به لکه‌های ملتهب با رنگ روشن و حاشیه کاملا مشخص در ناحیه پوشک دارد. همچنین ممکن است تعداد زیادی نقطه یا برآمدگی‌های پر از چرک (پوسچول) در اطراف لبه بیرونی بثورات پوستی مشاهده شود. برفک می‌تواند چین‌های پوستی را نیز درگیر کند.

برای درمان برفک، پزشک معمولا داروی ضد قارچ موضعی تجویز می‌کند. برطرف‌شدن برفک بیشتر از بثورات پوشک طول می‌کشد و احتمال بروز مجدد آن وجود دارد.

درمان پزشکی

اگر با استفاده از درمان‌های خانگی بثورات پوشک برطرف نشد، به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است درمان‌های زیر را تجویز کند:

• کرم هیدروکورتیزون ۰.۵ تا ۱ درصد دو بار در روز برای ۳ تا ۵ روز
• کرم ضد قارچ، در صورت ابتلا به عفونت قارچی
• آنتی‌بیوتیک خوراکی، در صورت ابتلا به عفونت باکتریایی

توجه: هرگز از این درمان‌ها به صورت خودسرانه استفاده نکنید. درمان نادرست می‌تواند عوارض غیر قابل جبرانی داشته باشد.

نکته: بهبود سوختگی پای نوزاد بسته به شدت آن ممکن است چند روز طول بکشد و نوزاد ممکن است مکرر به بثورات پوشک دچار شود. اگر ضایعات پوستی با وجود استفاده از درمان‌های تجویزی توسط پزشک برطرف نشد، مجددا به پزشک مراجعه کنید تا علت زمینه‌ای مشکل را تشخیص دهد.

کرم‌ تعویض پوشک یا کرم سوختگی پای نوزاد باید دارای چه ترکیباتی باشد؟

برخی ادعا می‌کنند درمان‌های طبیعی به خوبی می‌توانند باعث بهبود سوختگی پای نوزاد شوند. شما ممکن است در اینترنت با درمان‌هایی برای سوختگی پای نوزاد مواجه شوید که استفاده از ترکیباتی مانند جوش شیرین یا نشاسته ذرت را پیشنهاد می‌کنند! اما بهتر است در مواجهه با پوست آسیب‌دیده فرزندتان بسیار محتاط باشید. بعضی فرآورده‌ها باعث تحریک بیشتر پوست یا حتی ایجاد عفونت می‌شوند.

بهتر است برای درمان بثورات پوستی از محصولاتی که به طور اختصاصی برای این منظور ساخته شده‌اند و تاییدیه‌های لازم را دارند، استفاده کنید. از میان ترکیباتی که استفاده از آن‌ها به تنهایی یا در ساخت کرم‌های محافظ کودک در برابر سوختگی مفید و موثر است، می‌توان موارد زیر را نام برد:

• روغن کالاندولا: کالاندولا یا گل همیشه بهار، می‌تواند پوست را ترمیم کند. از گذشته‌های دور تاکنون از این گیاه به عنوان یک درمان مؤثر برای سوختگی پای نوزاد استفاده می‌شود. این روغن اثرات ضد قارچی قوی علیه قارچ کاندیدا دارد. علاوه بر این، کالاندولا خاصیت ضد عفونی‌کنندگی و ضد التهابی دارد و به تسکین پوست ملتهب و پیشگیری از عفونت کمک می‌کند.
• عصاره بابونه: از عصاره این گیاه به دلیل خواص ضد التهاب، ضد قارچ، ضد درد و تسکین‌دهنده آن برای درمان سوختگی پای نوزاد و بهبود شرایط کلی پوست استفاده می‌شود.
• روغن نارگیل: روغن نارگیل می‌تواند التهاب، خارش و تحریک پوست را کاهش دهد. همچنین لایه‌ محافظی روی پوست ایجاد می‌کند تا در حین بهبود سوختگی پای نوزاد، از پوست حفاظت کند. برخی مطالعات نشان می‌دهند که روغن نارگیل می‌تواند در بهبود زخم هم موثر باشد. مصرف موضعی میزان کم روغن نارگیل عموما برای نوزادان ایمن است. البته از آنجا که روش استخراج و نگهداری روغن در بهداشت آن بسیار مؤثر است، توصیه می‌شود به جای روغن خالص، از محصولات معتبر مخصوص نوزاد و کودک که حاوی این ماده باشند استفاده کنید.
• روغن بادام شیرین: در نوزادان و کودکانی که مرتبا دچار بثورات پوشک می‌شوند، پمادهای حاوی روغن بادام اثر محافظتی در برابر بروز مجدد این مشکل و بهبود خشکی و انعطاف‌پذیری پوست نشان داده‌اند.

پیشگیری از راش پوشک

راه‌های فراوانی برای پیشگیری از سوختگی پای نوزاد وجود دارد؛ از جمله:

• بلافاصله پس از کثیف‌شدن پوشک، آن را تعویض کنید. پوشک تمیز و خشک خطر سوختگی پای کودک را کاهش می‌دهد.
• هر زمان ممکن بود اجازه دهید کودک بدون پوشک باشد تا ناحیه پوشک در معرض هوای آزاد قرار بگیرد.
• از شوینده‌های ملایم برای شستن لباس‌ها و ملحفه‌های کودک استفاده کنید.
• پس از مصرف هر غذای جدید، تغییرات پوستی و گوارشی کودک را به دقت زیر نظر داشته باشید.
• همیشه پس از تمیزکردن ناحیه پوشک، از کرم‌ تعویض پوشکی که خواص آبرسانی، ضدالتهاب و تسکین‌دهندگی داشته باشد استفاده کنید.

چه زمانی باید کودک را نزد پزشک ببریم؟

در بعضی موارد سوختگی پای نوزاد نیاز به بررسی توسط پزشک دارد. در صورت بروز علائم زیر به پزشک مراجعه کنید:

• بثورات پوشک در نوزادی که به تازگی به دنیا آمده است، ایجاد شوند.
• به نظر نمی‌رسد بثورات در حال برطرف‌شدن هستند یا دو تا سه روز پس از شروع درمان بدتر می‌شوند.
• بثورات پوشک خونریزی کند یا دچار تاول یا زخم چرکی شود.
• بثورات پوستی به دست‌ها، صورت و پوست سر نوزاد گسترش پیدا کند.
• نوزاد در حال مصرف آنتی‌بیوتیک است و دچار ضایعات پوستی به رنگ قرمز روشن با دانه‌های قرمز در کناره‌های آن شده است.
• کودک همراه با بثورات پوشک دچار تب شده است.
• بثورات بسیار دردناک هستند.
• احتمال می‌دهید عفونت قارچی ایجاد شده باشد.

سخن پایانی

بثورات پوشک یا سوختگی پای نوزاد شایع‌ترین مشکل پوستی در کودکان و نوزادان است. برای پیشگیری از آن، ناحیه پوشک را تمیز و خشک نگه دارید و مرتبا پوشک کودک را تعویض کنید. عدم شست‌وشوی دائمی این ناحیه با آب و تمیز کردن کامل آن با استفاده از محلول پاک‌کننده گیاهی بدون نیاز به آبکشی، احتمال بروز این مشکلات را بسیار کاهش می‌دهد.

نوزادان پوست بسیار ظریف و نابالغی دارند که توانایی حفظ آب را ندارد و به راحتی دچار خشکی و سوختگی می‌شود. پس همیشه پس از پاکسازی کامل ناحیه پوشک به روش گفته شده، از کرم تعویض پوشک استفاده کنید تا پوست نوزاد تا حد ممکن از اثر آنزیم‌های ادرار و مدفوع و میکروب‌های گوارشی در امان بماند.

البته علی‌رغم تلاش شما، باز هم این احتمال وجود دارد که فرزندتان حداقل برای یک بار دچار بثورات پوشک شود. خوشبختانه، درمان‌های خانگی معمولا طی چند روز این عارضه را برطرف می‌کنند. اگر بثورات پوشک با درمان‌های خانگی رفع نشد، به پزشک مراجعه کنید.