دلایل خشکی پوست نوزاد و روش‌های مؤثر برای درمان آن

پوست ظریف نوزاد بسیار حساس و مستعد خشکی است و به تغییرات محیط و آب و هوا بسیار سریع‌تر از پوست بزرگسالان پاسخ می‌دهد. اپیدرم یا همان خارجی‌ترین لایه پوست نوزادان نسبت به اپیدرم یک فرد بالغ نازک‌تر است. بنابراین، خشکی پوست نوزاد مشکل شایعی است که معمولاً والدین با آن روبرو می‌شوند.

خوشبختانه، چندین درمان‌ خانگی مؤثر برای تسکین پوست خشک و تحریک‌شده نوزاد وجود دارد. پس نگران نباشید! با عشق فراوان، کمی صبر و به کارگیری چند راهکار ساده، می‌توانید در سریع‌ترین زمان مشکل خشکی پوست فرزندتان را برطرف کنید.

ما در این مقاله ابتدا دلایل خشک‌شدن پوست نوزاد را بررسی می‌کنیم و در ادامه به معرفی بعضی از درمان‌های خانگی موثر برای برطرف‌کردن این مشکل خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

تفاوت پوست نوزادان و بزرگسالان

دلایل خشکی و آسیب‌پذیری پوست نوزادان، مربوط به ساختار و تفاوت‌های بارز آن با پوست بزرگسالان است. در ادامه این تفاوت‌ها را می‌خوانید.

• ضخامت کمتر: پوست نوزادان بین 40 تا 60 درصد نازک‌تر از پوست بزرگسالان است و این ظرافت بیشتر، موجب افزایش شکنندگی و آسیب‌پذیری آن می‌شود.
• ترشح چربی کمتر: ترشح چربی پوست وابسته به عملکرد هورمون‌هاست، به همین دلیل تا پیش از سن بلوغ، پوست چربی زیادی ترشح نمی‌کند و برای حفظ آب و رطوبت خود، نیاز قابل توجهی به استفاده از محصولات مراقبتی مانند کرم مرطوب‌کننده پوست کودک دارد.
• نسبت سطح به وزن بیشتر: تبخیر آب دائماً از سطح پوست صورت می‌گیرد و زمانی که بیش از حد شود، موجب خشکی پوست می‌گردد؛ این مسئله در نوزادان که نسبت سطح بدن به وزن‌شان، حدود 3 برابر بیشتر از بزرگسالان است، نمود بارزتری دارد.
• لایه شاخی نابالغ: لایه شاخی، خارجی‌ترین لایه اپیدرم است که در نوزادان و کودکان، هنوز ساختار کاملی ندارد. نابالغ بودن این لایه، میزان تبخیر آب از پوست و آسیب‌پذیری آن را افزایش می‌دهد.
• پیوستگی کمتر سلول‌های اپیدرم: سلول‌های پوست نوزادان، پیوستگی کمتری به یکدیگر دارند و اتصالات آن‌ها که به حفظ آب پوست کمک می‌کند، کمتر از بزرگسالان است.
• لایه هیدرولیپیدی نازک‌تر: لایه هیدرولیپیدی، از ترکیب چربی‌ها و آب ایجاد می‌شود و روی سطح پوست را می‌پوشاند تا رطوبت پوست حفظ شود، اما این لایه به دلیل کمبود چربی در پوست کودکان، ضخامت و عملکرد مطلوب را ندارد.
• pH خنثی: پوست بزرگسالان به طور طبیعی دارای pH اسیدی است و به این ترتیب در برابر میکروب‌ها دفاع بهتری انجام می‌دهد، اما پوست نوزادان pH خنثی دارد و این مسئله هم در کنار خشکی پوست، آن را آسیب‌پذیرتر می‌کند.

با توجه به موارد گفته‌شده، می‌توان دریافت که چرا پوست نوزادان در مقایسه با پوست افراد بالغ توانایی کمتری در حفظ رطوبت و دفاع از خود دارد و راحت‌تر دچار خشکی، خارش، قرمزی، زبری و پوسته‌پوسته‌شدن می‌شود. بنابراین، پیشگیری و درمان خشکی پوست در نوزادان و کودکان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا خشکی، مقدمه آسیب و بیماری‌های پوستی است که در صورت عدم رسیدگی، جدی خواهد شد.

کدام قسمت پوست نوزادان بیشتر دچار خشکی می‌شود؟

خشکی پوست می‌تواند هر قسمت از بدن نوزاد را درگیر کند، اما بروز این عارضه در نقاط زیر شایع‌تر است:

• صورت
• بازوها
• پاها (به‌ویژه زانوها)
• لب‌ها (ترک‌خوردن لب‌ها)

پوست بسیار خشک و ترک‌خورده نیز در اغلب موارد دردناک و در بعضی مواقع دچار خونریزی یا عفونت می‌شود. به همین دلیل سالم نگه‌داشتن پوست کودک و پیشگیری از چنین مشکلاتی، اهمیت بسیار زیادی دارد.

نکته: علائم حساسیت پوستی کودکان نیز می‌تواند همراه با خشکی و خارش بروز کند. آگاهی والدین از علائم آلرژی پوستی نوزادان و کودکان، می‌تواند تفکیک این دو مسئله و نحوه مواجهه با آن را آسان‌تر نماید.

علت خشکی پوست در نوزادان

در قسمت قبل تفاوت‌های پوست نوزاد و کودک با بزرگسالان را خواندید و از علت حساسیت بیشتر و نیاز آن به مراقبت دائمی آگاه شدید، در ادامه تعدادی از شایع‌ترین دلایل و مشکلات مرتبط با خشکی پوست نوزادان و کودکان را بررسی می‌کنیم:

پوسته‌‌پوسته‌شدن پوست نوزاد

پوسته‌پوسته‌شدن پوست نوزادان برای یک یا دو هفته پس از تولد بسیار شایع است. در رحم مادر، مایع آمنیوتیک جنین را احاطه کرده است و پوست به اندازه بیرون رحم دچار ریزش نمی‌شود. با تغییر محیط نوزاد (از محیط آبی رحم به محیط خشک پس از تولد) در اولین روزهای زندگی، پوست نوزاد تازه متولد شده ممکن است به نظر خشک بیاید و پوسته پوسته شود. این وضعیت کاملاً طبیعی است و معمولاً نیازی به درمان ندارد و پس از مدتی خودبه‌خود برطرف می‌شود؛ البته توصیه اکید متخصصان این است که همیشه پوست نوزاد را با کرم یا لوسیون مخصوص نوزاد، مرطوب کنید.

مواجهه زیاد با آب

دفعات زیاد استحمام (بیش از 2 تا 3 بار در هفته) و حمام طولانی (بیش از 10 دقیقه) به‌ویژه با آب بسیار گرم باعث ازبین‌رفتن بخشی از چربی طبیعی پوست می‌شود. این موضوع احتمال خشکی پوست و پوسته‌پوسته شدن آن را در نوزادان و کودکان افزایش می‌دهد و در صورت عدم درمان، مشکلات جدی ایجاد خواهد کرد. استفاده از صابون‌ها و مواد شوینده قوی و ناملایم هم اثر مشابهی روی پوست نوزاد و کودک دارد. با رعایت نکات مربوط به روش صحیح حمام نوزاد، می‌توانید هنگام شست‌وشو به بهترین شکل از پوست کودک محافظت کنید.

کم‌آبی (دهیدراته بودن) پوست

محیط سرد و خشک چه درون و چه بیرون خانه به سرعت پوست را کم‌آب و دهیدراته می‌کند و می‌تواند باعث ایجاد شکاف در پوست یا پوسته‌پوسته شدن آن شود. کم‌آبی بدن هم باعث دهیدراته شدن پوست می‌شود.

استفاده از لوسیون‌های بر پایه الکل

یکی از مهم‌ترین نکاتی که برای خرید فرآورده‌های مخصوص کودکان باید به آن توجه کنید، بررسی ترکیبات به‌کاررفته در این محصولات است. از مصرف لوسیون‌ها و کرم‌های برپایه الکل اجتناب کنید چون باعث دهیدراته‌شدن سطح خارجی پوست و در نتیجه خشکی آن می‌شوند.

همچنین استفاده از دستمال مرطوب حاوی ترکیبات الکلی برای پاک‌کردن کودک، علاوه بر خشکی، آسیب‌های بسیاری برای پوست او دارد.

اگزما

در بعضی موارد، اگزما یا درماتیت آتوپیک می‌تواند باعث خشکی پوست نوزاد شود و بثورات پوستی و خارش را تشدید کند. علائم شایع اگزما عبارتند از:

• خارش پوست
• خشکی یا پوسته‌پوسته‌شدن پوست
• قرمزی، ترک‌خوردن یا ضخیم‌شدن پوست
• بثورات پوستی روی صورت، گردن، مچ دست، زانو، ساعد و مچ پا
• التهابات دوره‌ای که در بازه‌های زمانی متفاوت، بروز و فروکش می‌کند

ایکتیوز

ایکتیوز گروهی از بیماری‌های پوستی ژنتیکی است که باعث خشکی و پوسته‌پوسته‌شدن شدید پوست می‌شود. پوست مبتلایان به این بیماری ظاهری فلس‌مانند دارد. بنابر اعلام آکادمی پوست آمریکا، این بیماری 20 نوع مختلف دارد. ایکتیوز ولگاریس خفیف‌ترین نوع ایکتیوز است که در نوزادی و کودکی بروز می‌کند.

پزشک این بیماری را با توجه به سابقه پزشکی خانواده و معاینه فیزیکی در هنگام تولد تشخیص می‌دهد. ممکن است برای تایید ابتلا به ایکتیوز آزمایش خون یا نمونه‌برداری از پوست انجام شود.

ایکتیوز درمان قطعی ندارد اما بسیاری از کرم‌های موضعی می‌توانند در بهبود خشکی و کنترل سایر علائم این بیماری موثر باشند. با این وجود، هرگز از درمان‌های بدون نسخه پیش از تجویز پزشک استفاده نکنید.

خشکی پوست نوزاد را چگونه درمان کنیم؟

برای رفع خشکی و تقویت ایمنی پوست نوزادان، استفاده از چند راهکار ساده، در اغلب موارد مفید واقع می‌شود. خوشبختانه روش‌ها و درمان‌های خانگی فراوانی برای محافظت از پوست نوزاد وجود دارد. در ادامه به برخی از آن‌ها که به پیشگیری یا کمک به درمان خشکی، ترک‌خوردگی یا پوسته‌پوسته‌شدن پوست نوزاد کمک می‌کند، خواهیم پرداخت.

کاهش قرارگرفتن در معرض هوای سرد

هوای سرد معمولاً خشک است و این پایین‌بودن درصد رطوبت هوا، باعث از دست‌رفتن رطوبت و خشک‌شدن پوست می‌شود. در نتیجه پوست ترک می‌خورد و پوسته‌پوسته می‌شود. محدودکردن مواجهه کودک با هوای سرد به پیشگیری از بروز این شرایط کمک می‌کند.

علاوه بر برودت هوا، مسئله دیگری که خشکی پوست در زمستان را تشدید می‌کند، استفاده از وسایل گرمایشی درون منزل است که البته قابل اجتناب هم نیست. بنابراین افزایش رطوبت درون منزل انتخاب بسیار مناسبی در فصول سرد است.

استفاده از دستگاه بخور

همان‌طور که گفته شد، وجود رطوبت در هوا از خشک‌شدن پوست جلوگیری می‌کند. دستگاه بخور میزان رطوبت موجود در هوای اتاق را افزایش می‌دهد. استفاده از دستگاه بخور سرد در زمستان، انتخاب خوبی است، فقط همبشه مراقبت باشید دستگاه شما به قارچ آلوده نشود. برای این مسئله نکات مربوط به نگهداری و شست‌وشوی دستگاه را به دقت رعایت کنید.

محدودکردن زمان استحمام

استحمام می‌تواند اثر منفی روی پوست نوزاد داشته باشد. قرارگرفتن نوزاد به مدت طولانی در وان می‌تواند چربی‌های طبیعی پوست را از بین ببرد و آن را مستعد پوسته‌پوسته‌شدن کند. بهتر است زمان حمام کودک  را به 10 دقیقه محدود کنید. پوست کودک را به آرامی با یک حوله نرم خشک کنید. از مالیدن حوله به پوست اجتناب کنید تا احتمال پوسته‌پوسته‌شدن آن را کاهش دهید. سپس بلافاصله از کرم یا لوسیون مرطوب‌کننده‌ مخصوص نوزاد و کودک استفاده کنید.

استفاده از آب ولرم برای شستن نوزاد

آب ولرم به جای آب بسیار گرم، برای شستن پوست نوزاد ایده‌آل است اما به طور کلی شستن مکرر نوزاد با آب هنگام تعویض پوشک، یکی از عوامل شایع خشکی پوست و راش پوشک نوزاد است که در صورت تداوم می‌تواند حتی منجر به عفونت‌های جدی شود. از سوی دیگر عدم تمیزکردن کامل پوست ناحیه پوشک پس از هر بار آلوده‌شدن پوشک، موجب سوختن پوست و زخم‌های بسیار آزاردهنده‌ای خواهد شد. پس چاره چیست؟

استفاده از محلول گیاهی پاک‌کننده کودک و نوزاد که به صورت تخصصی و بدون هیچ‌گونه ترکیب شیمیایی و مضری فرموله شده باشد، می‌تواند بدون ایجاد خشکی، علاوه بر تمیز کردن، به آبرسانی و ترمیم پوست نیز کمک کند.

مرطوب‌کردن پوست

مصرف مرطوب‌کننده‌ مخصوص کودک برای پیشگیری یا درمان خشکی پوست نوزاد ضروری است. فرآورده‌های ضد حساسیت و حاوی ترکیبات آبرسان و مرطوب‌کننده و در عین حال تسکین‌دهنده پوست نوزاد بهترین اثربخشی را خواهند داشت. مرطوب‌کننده باید دو تا سه بار در روز و نیز پس از هر شست‌وشو یا استحمام، روی پوست نمناک استفاده شود تا به بهترین شکل، به حفظ رطوبت آن کمک کند.

هیدراته نگه‌داشتن نوزاد

نکته مهم بعدی برای پیشگیری از خشکی پوست نوزاد اطمینان از هیدراته‌بودن بدن و مصرف میزان کافی مایعات است. شیر مادر یا شیر خشک تا 6 ماه برای هیدراته نگه‌داشتن نوزادان کافی است. اما پس از 6 ماهگی لازم است در مورد میزان نیاز کودک به مصرف آب با پزشک متخصص اطفال صحبت کنید.

اجتناب از مصرف مواد شیمیایی غیر ضروری

همان‌طور که خواندید، پوست نوزاد بسیار حساس است، پس اگر در تماس با مواد شیمیایی قوی مثل صابون‌های عطری قرار گیرد تحریک می‌شود. علاوه بر این، برای شست‌وشوی لباس‌ها نیز باید از مواد شوینده‌ای استفاده شود که حاوی مواد عطری غیرضروری نباشد. بهتر است در هر حال لباس‌های کودک را پس از شست‌وشو، دو مرتبه آبکشی کنید تا بقایای مواد شوینده از آن پاک شود.

انتخاب لباس مناسب

برای کودکان باید از البسه نرم و آزاد که از الیاف طبیعی ساخته‌ شده‌اند استفاده کرد تا احتمال تحریک پوست و فشار آمدن بر آن کمتر شود.

استفاده از محصولات و ترکیبات ایمن و مؤثر

علی‌رغم تأکید متخصصان بر ضرورت استفاده از محصولات مراقبت از پوست نوزاد و کودک، متأسفانه همچنان برخی از والدین گمان می‌کنند چون پوست کودک لطیف و حساس است، نیازی به کرم یا لوسیون مرطوب‌کننده ندارد! اما اکنون که شما در مورد نیازها و حساسیت‌های پوست نوزادان آگاهی کسب کرده‌اید، می‌توانید دیگران را نیز آگاه کنید و خود به روش صحیح، از پوست کودک نازنین‌تان مراقبت نمایید.

در مورد زمان و نحوه استفاده از کرم و لوسیون نوزاد و کودک صحبت کردیم؛ در مورد انتخاب بهترین محصول مرطوب‌کننده پوست کودک نیز توصیه ما این است که ترکیبات نوشته‌شده روی برچسب محصول را بخوانید. وجود برخی روغن‌ها و عصاره‌های گیاهی مفید در این محصولات می‌تواند کارایی آن را دوچندان کند.

بهترین روغن‌ها برای رفع خشکی پوست نوزاد

می‌توان از تأثیر مثبت برخی روغن‌ها برای مرطوب‌کردن، پیشگیری از خشکی و بهبود سلامت پوست نوزاد استفاده کرد. انتخاب روغن مناسب برای نوزاد اهمیت زیادی دارد چون بسیاری از آن‌ها می‌توانند باعث تحریک پوست و بروز واکنش‌های آلرژیک شوند. علاوه بر نوع روغن، درصد آن نیز در میزان اثرگذاری و احتمال آلرژی‌زایی اثرگذار است.

بنابراین توصیه می‌شود به جای خود روغن‌ها، از محصولاتی استفاده کنید که حاوی این ترکیبات هستند و به‌طور اختصاصی متناسب با پوست نوزاد طراحی شده‌‌اند. ایمنی محصولات نوزاد اهمیت بسیاری دارد.

برخی از روغن‌هایی که برای حفظ سلامت و شادابی پوست نوزاد مفید هستند را در ادامه می‌خوانید:

روغن نارگیل

روغن نارگیل یک پاک‌کننده ملایم پوست است و اثرات آنتی‌باکتریال و ضد التهابی دارد. خواص ضد باکتری لوریک اسید موجود در این روغن می‌تواند از بروز عفونت جلوگیری کند. به علاوه روغن نارگیل می‌تواند رطوبت را درون پوست به دام بیندازد و پوست را نرم و هیدراته نگه دارد.

متخصصان پوست استفاده از این روغن را برای پوست‌های حساس مثل پوست نوزاد تایید می‌کنند. بعضی مطالعات نشان می‌دهند این روغن می‌تواند باعث تسکین اگزما، پسوریازیس و سوختگی پای نوزاد شود. برخلاف سایر روغن‌ها، روغن نارگیل به سرعت جذب پوست می‌شود و به مرطوب نگه‌داشتن پوست برای مدت طولانی کمک می‌کند.

روغن جوجوبا

این روغن از لحاظ قابلیت مرطوب‌کردن و مراقبت از پوست نوزاد مشابه روغن نارگیل است. با این وجود، روغن جوجوبا رقیق‌تر است و روی پوست نوزاد بهتر پخش می‌شود. روغن جوجوبا غیرکومدون‌زا و ضد حساسیت است به این معنی که منافذ پوست را مسدود نمی‌کند و به ندرت باعث ایجاد واکنش آلرژیک می‌شود.

این روغن سرشار از ویتامین‌ها (از جمله ویتامین‌ E و ویتامین‌های گروه B) و مواد معدنی ضروری برای پوست سالم مثل زینک و مس است. در نتیجه روغن جوجوبا می‌تواند پوست نوزاد شما را نرم، انعطاف‌پذیر و سالم نگه دارد و به خوبی آن را آبرسانی کند.

روغن کالندولا

قرن‌هاست که از روغن کالندولا برای تسکین پوست و محافظت از آن استفاده می‌شود. اثرات ضد التهابی و ترمیم‌کنندگی، از مهم‌ترین خواص روغن این گیاه است. این روغن می‌تواند باعث تسکین تحریک، قرمزی و تورم پوست شود. بعضی تحقیقات نشان می‌دهند که روغن کالندولا ممکن است روند ترمیم زخم را نیز سرعت بخشد. این روغن برای استفاده روی پوست نوزادان مناسب است و می‌تواند برای بهبود بثورات پوشک و پیشگیری از بروز مجدد آن استفاده شود.

از روغن کالندولا می‌توان در سایر نواحی پوست کودک مانند صورت، دست‌ها و پاها نیز استفاده کرد. این روغن با ویژگی‌های تسکین‌دهندگی، ترمیم‌کنندگی و محافظت از پوست، یک انتخاب ایده‌آل برای پوست ظریف نوزاد است.

توجه: اگر فرزند شما به گیاهان خانواده کاسنی حساسیت دارد، از روغن کالندولا استفاده نکنید.

روغن بابونه

روغن بابونه بسیار ملایم است و می‌تواند به تکسین تحریک‌های پوستی مانند اگزما یا بثورات پوشک کمک کند. به علاوه، بابونه خاصیت ضد التهابی دارد و در کاهش قرمزی پوست موثر است.

برای استفاده از روغن بابونه می‌توانید چند قطره از آن را به آب وان حمام نوزاد اضافه کنید یا با یک روغن حامل (مثل روغن نارگیل) مخلوط کنید و روی پوست آسیب دیده بمالید.

توجه: از اسانس‌های روغنی باید به میزان بسیار کم استفاده کنید. این ترکیبات برای کودکان کوچک‌تر از 3 ماه مناسب نیستند. اگرچه همچنان توصیه اکید استفاده از محصولات معتبر تخصصی نوزاد و کودک، به جای روغن‌های خالص است.

روغن اسطوخودوس

این روغن علاوه بر رایحه آرام‌بخش، اثربخشی مناسبی در درمان اگزما، پسوریازیس و بعضی بیماری‌های پوستی دیگر دارد و دارای خواص ضد قارچی و ضد التهابی است.

روغن زیتون

روغن زیتون سرشار از آنتی‌اکسیدان، ویتامین A و ویتامین E است و به محافظت، تغذیه و ترمیم پوست ظریف نوزاد کمک می‌کند. این روغن خواص ضد میکروبی، آنتی‌اکسیدانی و ضد قارچی دارد و از آن می‌توان برای پیشگیری از بثورات پوشک و تسکین علائم اگزما استفاده کرد.

روغن بادام شیرین

روغن بادام سرشار از ویتامین E است و مطالعات بالینی، ایمنی استفاده از آن روی پوست نوزاد را نشان داده‌ است. محققان دریافته‌اند که استفاده از محصولات اختصاصی حاوی روغن بادام روی پوست نوزادان نارس باعث بهبود ضخامت و استحکام پوست بدون ایجاد عارضه جانبی می‌شود.

شی باتر

شی باتر یک مرطوب‌کننده طبیعی است که برای پوست نازک نوزاد ایمن است. بهتر است برای پوست نوزاد از شی باتر باکیفیت خالص و ارگانیک استفاده کنید.

نکات مهم درباره استفاده از روغن‌ها روی پوست نوزاد

همیشه پیش از استفاده از یک محصول مراقبتی یا یک روغن طبیعی، با پزشک مشورت کنید و حتما تست پچ پوستی نیز انجام دهید. تست پچ پوستی به این صورت است که میزان کمی از اسانس روغنی را با روغن حامل (مانند روغن نارگیل فاقد الکل) رقیق کرده و به بخشی کوچکی از پوست پشت بازو می‌مالید. اگر پس از 24 ساعت علائم حساسیت ایجاد نشد، مصرف آن ایمن خواهد بود.

البته مجدداً توصیه می‌کنیم اگر می‌خواهید از فواید بعضی از بهترین روغن‌هایی که در این مقاله به آن‌ها اشاره شده است‌ در نهایت ایمنی و آسودگی خاطر، بهره ببرید، از محصولات تخصصی مراقبت از پوست نوزاد و کودک که حاوی این روغن‌ها هستند، استفاده کنید. باید توجه کنید که محصولات مورد استفاده برای کودک نباید حاوی مواد شیمیایی مضر مانند پارابن‌، فتالات و سولفات باشند. این مواد می‌توانند باعث تحریک یا واکنش آلرژیک روی پوست ظریف نوزاد شوند.

سخن پایانی

بسیاری از نوزادان پوست خشک و پوسته‌پوسته را در ماه‌های ابتدایی زندگی خود تجربه می‌کنند. گاهی پوسته‌پوسته‌شدن پوست ناشی از دلایل طبیعی و موقتی است اما در بعضی موارد محرک‌ها، بیماری‌های ژنتیکی یا شرایط محیطی باعث خشکی پوست می‌شود.

اگر خشکی پوست نوزاد بیش از 2 هفته و علی‌رغم رعایت موارد گفته‌شده در مقاله، ادامه پیدا کرد، برای یافتن دلیل اصلی مشکل و راه حل مناسب با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید.