خارش پوست در کودکان: از علت تا درمان

خارش پوست احساسی ناخوشایند است که همه افراد آن را تجربه کرده و اغلب به سادگی از آن گذشته‌اند. اما خارش پوست در کودکان می‌تواند تبدیل به مشکل بزرگی شود، زیرا آن‌ها نمی‌توانند حس خارش را نادیده بگیرند و تا زمان برطرف‌شدن آن، تمایل به خاراندن پوست خود دارند. هرچه خارش پوست بیشتر باشد، تمایل کودک به خاراندن هم بیشتر می‌شود. اما این کار خود باعث تحریک بیشتر پوست و افزایش شدت خارش می‌گردد. به همین دلیل در خردسالان و نوزادان شکستن چرخه خارش- خاراندن کار ساده‌ای نیست.

خارش پوست (به غیر از خارش‌های معمول) اغلب در اثر یک مشکل پوستی اولیه ایجاد می‌شود؛ اما ممکن است نشانه‌ای از یک بیماری سیستمیک (به معنی درگیری تمام بدن، مانند ابتلا به دیابت که کل بدن را درگیر می‌کند) هم باشد.

در این مقاله به بررسی شایع‌ترین علل خارش پوست در کودکان و نحوه درمان آن خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

شایع‌ترین دلایل ایجاد خارش در کودکان

همه کودکان گاهی دچار خارش می‌شوند و علت آن هم غالباً به‌راحتی قابل تشخیص است، مثل گزش حشرات. اما برخی بیماری‌ها نیز باعث خارش سراسری بدن می‌شوند که تشخیص آن‌ها دشوارتر است.

بسته به علت بروز خارش، ظاهر پوست ممکن است عادی به نظر برسد یا قرمز رنگ، زبر یا دارای برآمدگی باشد. خاراندن مکرر پوست توسط کودک می‌تواند باعث ضخیم شدن، برآمدگی، عفونت یا خونریزی پوست شود.

علل پوستی

خارش پوست در کودکان می‌تواند ناشی از مشکلاتی باشد که خود پوست را درگیر می‌کند. موارد زیر از شایع‌ترین دلایل پوستی ایجاد خارش در کودکان هستند.

خشکی پوست

شایع‌ترین علت خارش پوست در کودکان، خشکی پوست است که در سنین کودکی و نوجوانی و حتی نوزادی، بسیار معمول است. خشکی پوست به دلایل مختلفی به وجود می‌آید اما آب و هوای خشک را می‌توان مهم‌ترین دلیل آن دانست. استحمام زیاد و استفاده از صابون‌های ناملایم و عطری نیز در ایجاد خشکی پوست تاثیر به‌سزایی دارند. صابون باعث ازبین‌رفتن چربی‌های طبیعی پوست می‌شود و حفظ رطوبت را برای پوست کودک دشوار می‌کند. استحمام در آب داغ و استفاده از لباس یا حوله زبر یا فرآورده‌های حاوی الکل هم می‌تواند باعث خشکی شود.

بثورات حرارتی (عرق‌سوز شدن)

بثورات حرارتی مانند لکه‌ها یا تاول‌های کوچک صورتی یا قرمز به نظر می‌رسند که خارش شدیدی دارند و می‌توانند در هر نقطه از پوست ظاهر شوند. این اختلال، نتیجه مسدود شدن غدد عرق است و معمولا در چین‌های پوست یا نواحی که لباس به پوست ساییده می‌شود، به وجود می‌آید. این وضعیت در آب‌وهوای گرم و مرطوب و در میان نوزادان (به خصوص در نواحی پوشک و پشت گردن) بسیار شایع است.

درماتیت آتوپیک (اگزما)

اگزما در کودکان با خارش، قرمزی، ترشح، پوسته‌پوسته شدن و در بعضی مواقع، ضخیم و سفت‌شدن پوست مشخص می‌شود. این بیماری التهابی پوست در نوزادان معمولاً گونه‌ها، آرنج‌ها و زانوها را درگیر می‌کند.

درماتیت تماسی

این بیماری نوعی التهاب پوست است و دو نوع تحریکی و آلرژیک دارد.

• درماتیت تماسی تحریکی در اثر تماس طولانی یا مکرر با مواد شیمیایی محرک موجود در بزاق، آب مرکبات، صابون، مواد شوینده، ادرار و مدفوع (مانند بثورات ناحیه پوشک) ایجاد می‌شود.
• درماتیت تماسی آلرژیک نوعی واکنش ازدیاد حساسیت است و معمولاً ضایعه پوستی آن به محل مواجهه با ماده آلرژی‌زا محدود می‌شود. ترکیبات آلرژی‌زای شایع شامل فلزاتی مانند نیکل، داروهای موضعی مانند نئومایسین و گیاهانی مثل پیچک سمی و بلوط است. خارش ناشی از حساسیت پوستی در کودکان غیرمعمول نیست.

کهیر

این عارضه پوستی به شکل برآمدگی‌های دارای محدوده مشخص و قابل لمس روی پوست ظاهر می‌شود که با فشار به رنگ سفید در می‌آید. این ضایعات معمولاً قرمز رنگ و همراه با خارش شدید هستند و طی چند ساعت از بین می‌روند. شایع‌ترین دلایل ایجاد کهیر، حساسیت به غذا، دارو، ترکیبات استنشاقی و سم حشرات است.

عفونت

خارش در بعضی عفونت‌های ویروسی، قارچی و باکتریایی پوست شایع است. برای مثال، عفونت ویروسی آبله مرغان باعث ایجاد بثورات تاولی خارش‌دار می‌شود.

گزش حشرات و آلودگی‌های انگلی

گزش حشراتی مانند پشه و کک از دلایل شایع خارش به شمار می‌رود.

• کهیر پاپولار که یک واکنش ازدیاد حساسیت تاخیری به گزش حشرات است، معمولا در نوزادان و کودکان در ماه‌های گرم سال دیده می‌شود.
• آلودگی با گال، خارش شدیدی ایجاد می‌کند که شدت آن در هنگام شب افزایش می‌یابد.
• شپش هم می‌تواند باعث ایجاد خارش شدید در سر یا بدن شود.
• آلودگی به کرمک نیز یکی از مهم‌ترین دلایل خارش اطراف مقعد در کودکان است. این خارش معمولا هنگام شب یا صبح زود شدیدتر می‌شود.

علل سیستمیک

به نظر می‌رسد خارش در کودکان به دلیل ابتلا به بیماری‌های سیستمیک، شیوع کمتری داشته باشد. برخی از بیماری‌های سیستمیک که ممکن است با خارش سراسری بدن مرتبط باشند، شامل موارد زیر است:

• نارسایی مزمن کلیه
• بیماری سیستم کبدی-صفراوی (هپاتوبیلیاری)
• اختلالات تیروئید
• برخی انواع سرطان مانند سرطان خون
• خارش سایکوژنیک (ناشی از اختلالات روانی): استرس نقش مهمی در این نوع خارش ایفا می‌کند. در این حالت خارش می‌تواند تظاهری از اختلالات اضطرابی، اختلال وسواس اجباری، افسردگی و برخی موارد مشابه دیگر باشد.

نکته: مصرف برخی داروها نیز می‌تواند موجب خارش سراسری بدن شود. اگر کودک شما در حال مصرف داروی خاصی دچار خارش شده است، بدون قطع مصرف خودسرانه دارو، در این مورد با پزشک کودک مشورت کنید.

تشخیص علت خارش پوست کودک

سابقه دقیق پزشکی و معاینه فیزیکی کامل در ارزیابی کودک مبتلا به خارش اهمیت زیادی دارد. پزشک برای تشخیص علت، مواردی را در نظر می‌گیرد؛ از جمله:

• محل خارش: اگر خارش محدود به یک قسمت از بدن باشد، معمولاً ناشی از یک علت موضعی خاص مانند گزش حشرات یا آفتاب سوختگی است. بیماری‌های سیستمیک معمولا باعث ایجاد خارش سراسری می‌شوند.
• مزمن بودن: خارشی که به تازگی ایجاد شده باشد، معمولاً نشانه عفونت، گزش حشرات، واکنش دارویی، کهیر یا درماتیت تماسی است. خارش مزمن، غالباً در اثر اگزما یا بیماری‌های مزمن سیستمیک ایجاد می‌گردد.
• زمان بروز: خارش پوست معمولاً در هنگام شب شدت می‌یابد، به ویژه اگر علت آن کنه، کک یا کرمک باشد. خارش سایکوژنیک معمولاً باعث بیدار شدن کودک از خواب نمی‌شود و تداخلی با خواب ندارد.

چه زمانی برای خارش پوست کودک را نزد پزشک ببریم؟

برخی داروهای موضعی بدون نسخه و درمان‌های خانگی در شرایطی که کودک به دلایلی مانند گزش حشرات، کهیر یا درماتیت تماسی آلرژیک دچار خارش شده باشد، می‌توانند مؤثر واقع شوند.

البته اگر از دلیل بروز خارش اطمینان ندارید یا با استفاده از داروهای بدون نسخه نمی‌توانید خارش را کنترل کنید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

بثورات پوستی و خاراندن نیز باعث ایجاد شکاف در پوست شده و ممکن است منجر به عفونت شود. در صورت بروز قرمزی، گرما، تورم یا سایر علائم عفونت، حتما کودک را نزد پزشک ببرید.

درمان‌های دارویی خارش پوست در کودکان

برای کنترل یا رفع خارش، داروهای متفاوتی وجود دارد، اما بهترین روش درمان، برطرف‌کردن علت زمینه‌ای بروز خارش است.

البته علاوه بر تلاش برای رفع علت زمینه‌ای خارش، درمان علامتی آن (رفع کردن حس خارش) هم برای شکستن «چرخه خارش- خاراندن» ضروری است. زیرا اگر کودک تا زمانی که علت زمینه‌ای برطرف می‌شود، به خاراندن پوست خود ادامه دهد، مشکلات پوستی‌اش تشدید می‌شود.

استروئیدهای موضعی

استروئیدهای موضعی برای تسکین خارش مورد استفاده قرار می‌گیرند. این کرم‌ها یا پمادها روی پوست استفاده می‌شوند و برای خارش‌های التهابی یا آلرژیک مانند گزش حشرات یا درماتیت تماسی آلرژیک مناسب هستند. بیشتر این فرآورده‌ها حاوی 0.5 تا 1 درصد هیدروکورتیزون هستند. کرم‌های هیدروکورتیزون برای کودکان کوچک‌تر از 2 سال توصیه نمی‌شوند.

نکته: توجه داشته باشید که اگر عفونت باعث ایجاد خارش شده باشد، نباید از استروئیدهای موضعی استفاده کرد چون ممکن است باعث بدتر شدن ضایعه پوستی، تضعیف سیستم ایمنی و شدت‌گرفتن عفونت شوند.

درمان‌های ضد خارش غیراستروئیدی

می‌توان از فرآورده‌های ضد خارش غیراستروئیدی مانند لوسیون کالامین همراه با فرآوده‌های استروئیدی استفاده کرد.

داروهای تجویزی

پزشک با توجه به شدت خارش و علت زمینه‌ای بروز آن ممکن است داروهای دیگری نیز تجویز کند؛ از جمله:

• کرم‌های استروئیدی قوی
• آنتی‌هیستامین خوراکی
• کورتیکواستروئید خوراکی

درمان‌های خانگی

از آنجا که برخی از درمان‌ها مانند استروئیدهای موضعی برای نوزادان و کودکان بسیار کم‌سن، ایمن نیستند، می‌توان از برخی روش‌ها یا درمان‌های خانگی برای کاهش خارش و جلوگیری از تشدید آن استفاده کرد. برای مثال:

• از صابون‌ها، پاک‌کننده‌های خانگی مخصوص کودک و محصولات لباس‌شویی ملایم استفاده کنید.
• برای جلوگیری از ایجاد بثورات پوشک، پوشک خیس را در اسرع وقت تعویض کنید و از کرم تعویض پوشک غافل نشوید.
• آب می‌تواند پوست حساس ناحیه پوشک را خشک و مستعد خارش و بثورات کند؛ هنگام تعویض کردن پوشک بچه، از محلول گیاهی پاک‌کننده بدون نیاز به آبکشی استفاده کنید تا پوست کودک کاملا تمیز و عاری از ذرات ادرار و مدفوع شود، اما دچار خشکی و آسیب سد دفاعی پوست نشود.
• میزان و روش صحیح استحمام کودک را بیاموزید و بیش از حد او را شست‌وشو نکنید.
• از مرطوب‌کننده‌های طبیعی مانند روغن‌های پرس سرد (مثل روغن نارگیل) استفاده کنید.
• ناخن‌های کودک را کوتاه نگه دارید و در هنگام شب از دستکش نخی استفاده کنید.
• پوست در محیط خنک خارش کمتری دارد. خنک‌کردن دمای محیط یا استفاده از کمپرس سرد باعث کاهش خارش در کودک می‌شود.
• تا حد ممکن به کودکان بیاموزید از خاراندن پوست خود اجتناب کنند.
• مصرف آب فراوان می‌تواند به افزایش رطوبت پوست و کاهش خارش کمک کند.
• پس از حمام، حتماً از لوسیون مرطوب‌کننده بدن کودک استفاده کنید.

مراقبت روزانه از پوست کودک

مراقبت روتین از پوست کودک با محصولات ضد حساسیت، می‌تواند نیاز به استفاده از دارو را کاهش دهد.

از لوسیون و کرم مرطوب کننده مخصوص کودک استفاده کنید. این فرآورده‌ها فاقد الکل، مواد عطری، رنگ و سایر مواد شیمیایی هستند. استفاده از دستگاه بخور برای مرطوب نگه‌داشتن هوا نیز کمک‌کننده خواهد بود.

محصولات مرطوب‌کننده و نرم‌کننده‌ اگر روی پوست نمناک استفاده شوند، اثربخشی بهتری خواهند داشت. پس از استحمام یا شستن دست و صورت، پوست را به آرامی خشک کنید و بلافاصله از مرطوب‌کننده استفاده کنید. پزشک ممکن است استفاده از پانسمان روی پمادهای مرطوب‌کننده را برای تسکین پوست آسیب‌دیده، توصیه کند.

چند نکته برای شست‌وشو یا استحمام کودک

• دفعات استحمام را کاهش دهید و تماس پوست کودک با آب را تا حد امکان به حداقل برسانید. حمام کوتاه با آب ولرم بهتر از حمام طولانی با آب داغ است.
• به جای صابون‌های سنتی از پاک‌کننده‌های ملایم برای شستن صورت، زیر بغل، دست‌ها، پاها و نواحی تناسلی کودک استفاده کنید.
• از مالیدن یا خشک‌کردن پوست به مدت طولانی یا بسیار محکم اجتناب کنید.
• بلافاصله پس از استحمام و زمانی که پوست هنوز نمناک است از کرم، لوسیون یا پماد مرطوب‌کننده استفاده کنید.
• از لباس‌های نرم و راحت نخی یا پنبه‌ای برای کودک استفاده کنید.

کلام پایانی

کنار آمدن با خارش برای کودکان و والدین آن‌ها کار ساده‌ای نیست. برای کاهش تمایل به خاراندن پوست، درمان‌ها و روش‌های خانگی مانند استفاده از لباس آزاد و سبک، حمام با آب ولرم یا خنک و استفاده از کمپرس سرد می‌توانند موثر باشد. مصرف فرآورده‌های موضعی ضد خارش بدون نسخه هم به کاهش خارش کمک می‌کند. اگر درمان‌های خانگی یا فرآورده‌های بدون نسخه موثر نبودند یا از علت بروز خارش در کودک اطمینان ندارید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. متخصص اطفال می‌تواند مشکل را تشخیص دهد و درمان صحیح را برای کودک تجویز کند.