علائم و درمان انواع حساسیت پوستی در کودکان

حساسیت پوستی در کودکان یکی از مشکلات شایع دوران کودکی است که معمولاً با علائمی مانند قرمزی، خارش و التهاب پوست بروز پیدا می‌کند. اگزما و کهیر از رایج‌ترین انواع حساسیت پوستی در کودکان هستند، اما عوامل متعددی می‌توانند زمینه‌ساز چنین واکنش‌هایی باشند؛ از محرک‌های محیطی گرفته تا آلرژی‌های غذایی و ژنتیک.

در این مقاله، ضمن بررسی جامع علل، علائم و روش‌های درمان حساسیت پوستی در کودکان، انواع مختلف آن را همراه با عکس توضیح خواهیم داد. اگر به‌دنبال راهی برای شناخت بهتر این مشکل و مراقبت مؤثر از پوست کودک خود هستید، با ما همراه باشید.

حساسیت پوستی در کودکان چیست؟

حساسیت پوستی در کودکان مانند بزرگسالان، در اثر پاسخ التهابی بیش از حد سیستم ایمنی به یک عامل خارجی که اکثراً ماده‌ای بی‌ضرر است، رخ می‌دهد. این واکنش غیرعادی می‌تواند باعث بروز علائمی، مانند خارش پوست در کودکان به صورت ملایم تا بروز بثورات شدید شود.

با اینکه حساسیت پوستی در اغلب موارد خطرناک و کشنده نیست، اما می‌تواند بر کیفیت زندگی کودک و خواب او تاثیر بگذارد، عزت نفس او را تضعیف کند و حتی ممکن است تعاملات اجتماعی او را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

انواع حساسیت پوستی در کودکان با عکس

حساسیت‌های پوستی در کودکان، دارای محرک‌ها و علائم جداگانه‌ای هستند. شایع‌ترین انواع حساسیت پوستی در کودکان شامل موارد زیر است:

• اگزما
• درماتیت تماسی
• کهیر
• آنژیو اِدِم

در ادامه به علل بروز و علائم هریک از این موارد خواهیم پرداخت.

اگزمای پوستی در کودکان

شیوع اگزمای پوستی در کودکان تقریبا ۱۰ درصد برآورد می‌شود و معمولاً هم به عوامل ژنتیکی و هم به عوامل محیطی وابسته است.

علائم اگزما در کودکان عبارتند از:

• پوست خشک و خارش دار
• تحریک‌پذیری زیاد پوست
• بثورات پوستی قرمز رنگ
• لکه‌های پوستی ضخیم و چرمی‌شکل

این علائم معمولاً روی سر و صورت، بازوها، چین‌های پوستی و تنه کودک ظاهر می‌شوند. خاراندن زیاد ممکن است باعث آسیب به پوست شود که خود باعث خارش بیشتر و ایجاد عفونت در زخم‌های باز می‌گردد.

هریک از موارد زیر می‌تواند علت اگزما در کودکان یا شدت گرفتن آن باشد.

• گرده گیاهان
• شوره پوست حیوانات
• برخی غذاها
• مبتلا بودن به آسم یا آلرژی غذایی
• تعریق
• استفاده از پارچه‌های زبر
• برخی انواع صابون و مواد شوینده لباس

درماتیت تماسی در کودکان

درماتیت تماسی  با قرمز شدن پوست همراه با خارش شدید یا یک ضایعه پوستی که بلافاصله پس از مواجهه با عامل حساسیت‌زا بروز می‌کند، مشخص می‌شود.

ضایعات پوستی ممکن است:

• دچار خونریزی شوند.
• ترشح داشته باشند.
• پوسته‌پوسته شوند.
• تاول بزنند.

علت بروز درماتیت تماسی در کودکان معمولا تماس مستقیم پوست با مواد حساسیت‌زا مثل برخی انواع پارچه‌، صابون‌ها، مواد آرایشی، برخی داروها، گیاهان یا حتی زیورآلات (معمولاً از جنس نیکل) است. بثورات پوستی غالباً بلافاصله پس از تماس ماده حساسیت‌زا با پوست کودک ظاهر می‌شوند.

در بعضی موارد، فقط یک مواجهه با ماده‌ای حساسیت‌زا (مانند پیچک سمی) برای بروز علائم کافی است، در حالی که برای سایر آلرژن‌ها معمولاً چند بار مواجهه لازم است تا واکنش آلرژیک ایجاد شود.

کهیر از شایع‌ترین انواع حساسیت پوستی در کودکان

کهیر ممکن است چند دقیقه، چند ساعت یا حتی چند روز پس از مواجهه با ماده محرک روی پوست ایجاد شود. اگرچه کهیر خطرناک نیست، اما اگر تورم در ناحیه گلو و زبان باشد و تنفس را برای کودک مشکل کند، باید به‌سرعت با اورژانس تماس بگیرید. لاتکس، بزاق و شوره پوست حیوانات، عفونت، استرس و بعضی غذاها یا داروها ممکن است باعث حساسیت پوستی در کودکان و بروز کهیر شوند.

آنژیوادم

آنژیوادم نوعی واکنش آلرژیک پوستی است که باعث تورم در نواحی مختلف بدن مانند صورت، لب‌ها، دست‌ها و پاها می‌شود. این تورم گاهی دردناک است و می‌تواند انجام فعالیت‌های روزمره کودک را دشوار کند. آنژیوادم به دلایل مختلفی بروز می‌کند؛ از جمله واکنش‌های آلرژیک (مثلاً به بادام‌زمینی)، دلایل ناشناخته (ایدیوپاتیک)، عوامل ارثی ناشی از کمبود یک پروتئین خاص، یا مصرف برخی داروها و بیماری‌های خودایمنی.

علائم اصلی آنژیوادم شامل تورم بدون خارش یا با همراهی کهیر است که ممکن است در نواحی مختلف بدن ظاهر شود. در موارد نادر، تورم می‌تواند ناحیه گلو را درگیر کرده و موجب انسداد تنفسی شود که نیاز به اقدام فوری اورژانسی دارد. اگرچه آنژیوادم درمان قطعی ندارد، اما با تجویز دارو و مراقبت پزشکی منظم می‌توان علائم آن را کنترل و از بروز عوارض جلوگیری کرد.

حساسیت پوستی به دارو

حساسیت پوستی به دارو در کودکان یک واکنش ایمنی بدن به داروی خاص است و معمولاً به‌صورت راش پوستی (دانه‌دانه)، کهیر، خارش، قرمزی یا تورم پوست بروز می‌کند. این واکنش ممکن است بلافاصله یا چند روز پس از مصرف دارو ایجاد شود.

داروهای شایع ایجادکننده حساسیت عبارتند از:

• آنتی‌بیوتیک‌ها (مثل پنی‌سیلین، آموکسی‌سیلین)
• داروهای ضدتشنج
• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مثل ایبوپروفن

اقدامات لازم برای درمان حساسیت پوستی ناشی از دارو در کودکان به شرح زیر است:

• قطع فوری دارو (با مشورت پزشک)
• استفاده از آنتی‌هیستامین‌ها (مثل لوراتادین یا سیتریزین) برای خارش و کهیر
• در موارد متوسط تا شدید: کورتیکواستروئید خوراکی یا تزریقی زیر نظر پزشک
• مراجعه فوری به پزشک یا اورژانس در صورت علائم شدید (مثل تورم شدید، تنگی نفس، افت فشار)

شایع‌ترین محرک‌های آلرژی در کودکان

تشخیص عامل ایجاد آلرژی پوستی در کودک برای مدیریت موثر و پیشگیری از بازگشت علائم ضروری است. محرک‌های شایع حساسیت پوستی در کودکان، اغلب جزئی از موارد زیر هستند:

• برخی مواد خوراکی (مانند تخم مرغ)
• مواد عطری
• صابون‌ها
• گرده گیاهان
• شوره پوست حیوانات خانگی
• کپک
• مایت یا هیره گرد و غبار

در بعضی موارد، علائم حساسیت پوستی در کودکان پس از تماس مستقیم پوست با ماده خارجی ظاهر می‌شود؛ و در برخی موارد، ماده حساسیت‌زا بلعیده یا استنشاق شده ‌است.

نشانه‌های آلرژی پوستی در کودک ممکن است به همراه سایر علائم حساسیت مانند سردرد، عطسه، گرفتگی و آبریزش بینی ظاهر شوند.

تشخیص عامل ایجاد حساسیت پوستی در کودکان

برای شناسایی عامل بروز حساسیت پوستی در کودکان، ترکیبی از روش‌های خانگی، ثبت علائم و بررسی‌های پزشکی به کار گرفته می‌شود. در ادامه، مهم‌ترین روش‌های تشخیص را مرور می‌کنیم:

حذف و بازگردانی مواد حساسیت‌زا

یکی از روش‌های مؤثر برای شناسایی محرک‌های حساسیت، به‌ویژه در موارد غذایی، استفاده از روش حذف و بازگردانی است. در این روش، مواد مشکوک به ایجاد حساسیت پوستی در کودک از رژیم غذایی یا محیط زندگی کودک حذف می‌شوند و پس از بهبود علائم، به‌صورت تدریجی و کنترل‌شده دوباره به کودک داده می‌شوند. در صورتی که پس از بازگردانی ماده خاص، علائم حساسیت مجدداً بروز کنند، آن ماده به‌عنوان عامل احتمالی شناسایی می‌شود. اگر شک به بیش از یک ماده وجود داشته باشد، این روند برای هر ماده جداگانه تکرار می‌شود.

یادداشت‌برداری از علائم در تشخیص

برای تشخیص دقیق‌تر، ثبت منظم علائم کودک بسیار کمک‌کننده است. هر زمان که علائم حساسیت پوستی مانند قرمزی پوست، خارش یا تورم ظاهر شدند، باید یادداشت شود که کودک چه خورده یا با چه ماده‌ای در تماس بوده است. این اطلاعات می‌توانند الگوهای پنهان را آشکار کنند و روند تشخیص را برای پزشک بسیار ساده‌تر کنند.

بررسی سابقه و معاینه پزشکی کودک

پزشک با بررسی دقیق سوابق پزشکی و شرح حال کودک، می‌تواند به سرنخ‌هایی از عامل حساسیت‌زا برسد. پرسش‌هایی درباره رژیم غذایی، محصولات مراقبتی پوست، حیوانات خانگی یا حتی لباس و مواد شوینده‌ای که کودک با آن‌ها تماس دارد، از جمله موارد مهم در این مرحله است.

تست‌های پوستی و آزمایش خون برای تشخیص آلرژی

اگر نیاز به بررسی تخصصی باشد، پزشک ممکن است تست‌های پوستی مانند تست پچ یا تست خراش را تجویز کند. در این آزمایش‌ها، مقدار کمی از مواد آلرژی‌زا روی پوست کودک قرار داده می‌شود و در صورت واکنش پوستی، مشخص می‌شود که کودک به آن ماده حساسیت دارد. در برخی موارد، آزمایش خون نیز انجام می‌شود، ولی معمولاً برای کودکان کم‌سن، دقت آن کمتر از تست‌های پوستی است.

پیشگیری از حساسیت پوستی در کودکان

پیشگیری از بروز همه واکنش‌های آلرژیک در کودکان و نوزادان امکان‌پذیر نیست، اما راهکارهایی برای کاهش احتمال بروز آن وجود دارد. از جمله:

• لباس‌های کودک را با مواد شوینده ضد حساسیت بشویید.
• از شامپو، لوسیون و صابون غیرعطری استفاده کنید.
• خانه و اتاق کودک را به صورت منظم تمیز کنید و جارو بزنید.
• ملحفه‌های کودک را به صورت هفتگی با آب داغ بشویید تا احتمال رشد مایت گرد و غبار کاهش یابد.
• برای سرویس خواب کودک، از الیاف ضدآلرژی استفاده کنید.

درمان حساسیت پوستی در کودکان

درمان‌های متعددی برای حساسیت پوستی کودکان وجود دارد؛ از جمله درمان‌های خانگی و درمان‌های دارویی تجویزشده توسط پزشک.

درمان خانگی حساسیت پوستی کودکان

برای درمان خانگی حساسیت پوستی کودکان توصیه می‌کنیم تمام موارد زیر را انجام دهید.

• یک روتین ملایم مراقبت از پوست با محصولات ضدحساسیت و بدون عطر ایجاد کنید تا از تحریک پوست کودک جلوگیری شود.
• برای لباس و ملحفه کودک، از الیاف نرم و تنفس‌پذیر مانند نخ استفاده کنید و از پارچه‌های زبر یا مصنوعی دوری کنید.
• با تمیز نگه‌داشتن خانه، استفاده از تصفیه هوا و دور نگه‌داشتن حیوانات، محیط کودک را از مواد حساسیت‌زا پاک‌سازی کنید.
• رژیم غذایی متعادل شامل امگا-۳ و آنتی‌اکسیدان‌ها را برای بهبود سلامت پوست کودک رعایت کنید و از آلرژن‌های خوراکی بپرهیزید.
• در صورت تجویز پزشک، مصرف داروهای آنتی‌هیستامین یا کورتیکواستروئید را طبق دستور دنبال کنید و از مصرف خودسرانه دارو پرهیز کنید.
• با استفاده از دستکش نخی و کوتاه نگه‌داشتن ناخن‌ها، از خاراندن پوست و بروز زخم و عفونت جلوگیری کنید.
• برای کاهش التهاب و خارش، از کمپرس سرد با پارچه نرم استفاده کنید و یخ را مستقیم روی پوست قرار ندهید.
• در صورت وجود اگزما، شیر مادر را به صورت موضعی روی پوست نوزاد بزنید تا علائم کاهش یابد.
• برای تسکین التهاب پوستی، از روغن زیتون طبیعی به‌صورت موضعی استفاده کنید.
• به کودک خود آموزش دهید که چگونه از محرک‌های حساسیت‌زا دوری کند و از پوست خود مراقبت کند.
• در صورت شدت یا مقاومت علائم، حتما از پزشک متخصص برای درمان و مدیریت حساسیت پوستی کمک بگیرید.

درمان حساسیت پوستی کودک بر اساس علت ایجاد آن

هر کدام از انواع حسایت پوستی در کودکان درمان‌های مخصوص به خود را دارند که در ادامه آورده شده است.

• درمان اگزما در کودکان: اگزما درمان قطعی ندارد. مدیریت آن با مرطوب‌کننده، آنتی‌هیستامین و مسکن انجام می‌شود. پزشک ممکن است کرم موضعی کورتیکواستروئید برای کاهش التهاب، خارش و بهبود پوست تجویز کند.
• درمان درماتیت تماسی: بستگی به شدت و علت دارد. ابتدا باید پوست با آب و شوینده مخصوص کودک شسته شود. کمپرس سرد و کرم کورتیکواستروئید به کاهش خارش کمک می‌کنند. در موارد شدید، ممکن است پزشک قرص یا شربت کورتیکواستروئید تجویز کند.
• درمان کهیر پوستی در کودکان: بسته به شدت، ممکن است بدون درمان یا با داروهایی مانند داپسون، اومالیزوماب یا کورتیکواستروئید کنترل شود. اگر بیش از ۶ هفته طول بکشد، داروهای دیگری تجویز می‌شود. خنک‌کردن محیط و پوشیدن لباس گشاد تا زمان اثر دارو مؤثر است.

پماد حساسیت پوستی کودکان

برای درمان حساسیت پوستی در کودکان، معمولاً از پمادهای کورتیکواستروئیدی ضعیف مانند هیدروکورتیزون ۱٪ استفاده می‌شود. این پماد برای کاهش التهاب، خارش و قرمزی ناحیه درگیر مناسب است و باید طبق دستور پزشک و در مدت محدود مصرف شود. همچنین استفاده از مرطوب‌کننده‌های مخصوص پوست حساس کودک برای حفظ سد پوستی توصیه می‌شود.

شربت حساسیت پوستی در کودکان

برای حساسیت پوستی در کودکان، شربت‌های آنتی‌هیستامین رایج‌ترین گزینه هستند. این داروها به کاهش خارش، کهیر، التهاب و واکنش‌های آلرژیک کمک می‌کنند. رایج‌ترین موارد شامل:

• لوراتادین (Loratadine) – مانند شربت کلاریتین؛ بدون خواب‌آلودگی است و برای کودکان بالای ۲ سال مناسب می‌باشد.
• ستیریزین (Cetirizine) – مانند زادیتن یا سیتریزین؛ اثر سریع دارد و گاهی کمی خواب‌آور است.
• دیفن‌هیدرامین (Diphenhydramine) – اثر قوی‌تری دارد ولی معمولاً خواب‌آور است و در کودکان زیر ۶ سال فقط با تجویز پزشک توصیه می‌شود.

استفاده از این شربت‌ها باید حتماً تحت نظر پزشک متخصص اطفال باشد تا دوز مناسب با سن و وزن کودک تنظیم شود.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

معمولاً واکنش‌های آلرژیک کودکان، در خانه قابل درمان است. با این وجود در برخی موارد بهتر است به پزشک مراجعه شود:

• اگر بثورات پوستی با گذشت زمان بدتر شدند یا گسترش پیدا کردند باید به پزشک مراجعه کنید.
• در بعضی موارد بثورات پوستی ممکن است علامت بیماری دیگری باشند. اگر همراه با بثورات پوستی علائمی مانند تب، سرفه، تغییر الگوی تغذیه، گریه بیش از حد و خواب‌آلودگی غیرطبیعی وجود داشت، کودک را نزد پزشک ببرید.
• واکنش آلرژیک همراه با خس‌خس سینه، تورم لب‌ها یا زبان یا مشکل در تنفس، نیاز به اقدام فوری پزشکی دارد و در صورت مشاهده باید بلافاصله با اورژانس تماس گرفته شود.

سوالات متداول

حساسیت پوستی را چگونه تشخیص دهیم؟

تشخیص با توجه به علائم ظاهری و سابقه تماس با محرک‌های احتمالی توسط پزشک انجام می‌شود.

عوامل ایجاد حساسیت پوستی در کودکان چیست؟

عوامل شامل آلرژن‌های پوستی، غذاها، داروها، مواد شوینده و لباس‌های حساسیت‌زا است.

آیا حساسیت پوستی کودکان خطرناک است؟

معمولاً خفیف است ولی در موارد شدید نیاز به پیگیری پزشکی دارد.

درمان‌های خانگی موثر برای حساسیت پوستی کودکان کدام‌اند؟

استفاده از مرطوب‌کننده‌ها، اجتناب از محرک‌ها و کمپرس‌های سرد از درمان‌های رایج است.

کدام پمادها برای حساسیت پوستی کودکان مناسب‌اند؟

پمادهای کورتیکواستروئید ضعیف مانند هیدروکورتیزون ۱٪ معمولاً توصیه می‌شود.

آیا حساسیت دارویی یا غذایی خودبه‌خود بهبود می‌یابد؟

گاهی پس از حذف عامل حساسیت‌زا بهبود می‌یابد، ولی در مواردی نیاز به درمان دارد.

کدام غذاها آلرژی در کودکان را تشدید می‌کنند؟

غذاهای پرادویه، شکلات، شیر و برخی میوه‌ها ممکن است حساسیت را تشدید کنند.

آیا حساسیت پوستی در کودکان نشانه بیماری زمینه‌ای است؟

گاهی حساسیت مزمن می‌تواند نشانه مشکلات سیستم ایمنی یا آلرژیک باشد.

حساسیت پوستی در نوزادان طبیعی است؟

بروز حساسیت پوستی در نوزادان رایج است اما باید تحت نظر پزشک کنترل شود.

کلام پایانی

واکنش‌های آلرژیک و حساسیت‌های پوستی در کودکان و نوزادان شایع هستند زیرا پوست آن‌ها نابالغ، بسیار ظریف و حساس است. خوشبختانه در بیشتر موارد، این واکنش‌ها خفیف بوده و با درمان‌های خانگی برطرف می‌شوند. اما گاهی لازم است از پزشک متخصص پوست و مو، کمک تخصصی بخواهید.

شناسایی ماده حساسیت‌زا می‌تواند به پیشگیری از واکنش‌های آلرژیک در آینده کمک کند. در بسیاری از کودکان با بالا رفتن سن، آلرژی‌ها خودبه‌خود برطرف می‌شوند اما در برخی دیگر ممکن است در سنین بالاتر آلرژی‌های جدیدی ایجاد شوند.

در هر حال، کودکان در هر سنی به آموزش نیاز دارند تا هم بتوانند تا حد ممکن، علائم آلرژی را کنترل کنند و هم در صورت بروز علائم پوستی، اعتماد و عزت نفس خود را حفظ نمایند.