خواص شی باتر برای پوست و مو + روش مصرف و تشخیص فراورده مرغوب

شی باتر یکی از مواد مؤثره گیاهی پرطرفدار، با عملکردی قابل توجه در صنایع آرایشی و بهداشتی است که تولیدکنندگان محصولات مراقبت از پوست و مو به دلیل فواید متعددی که در این زمینه دارد، از آن به عنوان ترکیب برنده در این محصولات یاد می‌کنند.

ویژگی‌های مرطوب‌کنندگی و ضد التهابی شی باتر آن را به یکی از ترکیبات مهم در کرم‌های ضد پیری و ضد چروک، کرم‌های مرطوب‌کننده صورت و بدن و محصولات مختص درمان خشکی پوست سر تبدیل کرده‌ است.

برای آشنایی بیشتر با فواید شی باتر، نحوه انتخاب و روش استفاده از این ماده برای سلامت پوست و مو با ما همراه باشید.

شی باتر چیست؟

شی باتر یا کره شی، چربی کرم رنگی با قوام شبیه به خامه است که از دانه‌های میوه درخت روغن قلم (با نام علمی Vitellaria paradoxa و بومی کشورهای آفریقایی)  استخراج می‌شود. این ماده در دمای اتاق جامد است اما در تماس با پوست ذوب می‌شود.

غلظت بالای اسیدهای چرب و ویتامین‌ها در شی باتر آن را به یک ماده مؤثره ایده‌آل برای نرم و مرطوب‌کردن پوست مبدل کرده ‌است. علاوه بر این، شی باتر خاصیت ضد التهابی و ترمیم‌کنندگی پوست نیز دارد. استفاده از این ماده روی پوست، به ویژه پوست صورت می‌تواند باعث نرم شدن، یکنواختی و تسکین آن شود.

فواید کره شی حاصل از ترکیب شیمیایی آن است که به محل برداشت دانه‌های شی بستگی دارد. برخی ترکیبات موجود در این ماده عبارتند از:

• اسیدهای چرب لینولئیک اسید، پالمیتیک اسید، استئاریک اسید و اولئیک اسید: این ترکیبات به تعادل چربی‌های پوست کمک می‌کنند.
• ویتامین‌های A و E: این ویتامین‌ها خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند و گردش خون و رشد سلول‌های سالم پوست را بهبود می‌بخشند.
• تری‌گلیسریدها: بخش چرب دانه‌های شی هستند و پوست را تغذیه و نرم می‌کنند.
• ستیل‌استرها: بخش مومی دانه‌های شی هستند و به دام انداختن رطوبت و افزایش نرمی پوست از فواید آن‌ها به شمار می‌رود.

فواید شی باتر برای پوست

شی باتر عمدتاً در صنایع آرایشی-بهداشتی به دلیل خواص مرطوب‌کنندگی، ضد التهابی و آنتی‌اکسیدانی که ناشی از درصد بالای چربی‌های غیرصابونی آن (مانند تری‌ترپن‌ها، توکوفرول، فنول‌ها و استرول‌ها) است، کاربرد دارد. فواید این ماده برای پوست را در ادامه می‌خوانید.

مرطوب‌کننده و نرم‌کننده

خاصیت مرطوب‌کنندگی‌ شی باتر، چشم‌گیر است و به مقدار اسید چرب موجود در آن بستگی دارد. با استفاده موضعی از شی باتر، این چربی‌ها به سرعت جذب پوست شده و رطوبت آن را افزایش داده و حفظ می‌کنند.

از دیگر فواید این ماده می‌توان به ترمیم لایه هیدرولیپیدی روی پوست (سد محافظ بین پوست و محیط خارجی) و کاهش احتمال خشکی پوست در شرایط سخت محیطی مانند تماس با شوینده‌های قوی یا آب‌وهوای سرد و خشک اشاره کرد.

کرم‌های مرغوبی که برای پیشگیری یا درمان خشکی پوست در زمستان یا بهبود شرایط پوست‌های آسیب‌دیده در اثر کم‌آبی فرموله می‌شوند، معمولاً حاوی شی باتر هستند.

ضد التهاب

استرهای گیاهی موجود در شی باتر خواص ضد التهابی دارند و باعث کاهش تورم و بهبود قرمزی پوست می‌شوند. در بررسی‌ها مشخص شده استفاده موضعی از این ماده، تولید سیتوکین‌ها و برخی عوامل التهابی دیگر را کاهش می‌دهد. گمان می‌رود این ویژگی در کاهش تحریک ناشی از عوامل محیطی مانند آب و هوای خشک و نیز بیماری‌های التهابی پوست مانند اگزما مؤثر باشد. به همین دلیل از این ماده برای تسکین انواع تحریکات پوستی، از آفتاب سوختگی تا ترک خوردگی لب‌ها و گزش حشرات، نیز استفاده می‌شود.

کاهش علائم اگزما

اگزما نوعی بیماری پوستی شایع است که باعث ایجاد بثورات قرمز رنگ و خارش‌دار می‌شود و می‌تواند پوست را مستعد عفونت کند. یکی از مشکلات افراد مبتلا به اگزما، عدم وجود اسید چرب کافی در پوست است.

این مسئله، موجب نقص عملکرد سد دفاعی پوست در برابر عوامل محرک خارجی، مانند تهاجم باکتری‌ها می‌شود.

خواص ضد التهابی شی باتر به تسکین پوست و کاهش خارش کمک می‌کند. این ویژگی در کنترل علائم بیماری‌های التهابی پوست مانند اگزما و پسوریازیس مفید است.

سرعت جذب بالای شی باتر نیز ویژگی مطلوبی برای تسکین سریع پوست به هنگام شعله‌ور شدن علائم بیماری است.

در برخی مطالعات در زمینه کنترل اگزما، شی باتر اثری مشابه با کرم‌های دارویی نشان داده است. این توانایی می‌تواند به دلیل وجود لینولئیک اسید در کره شی باشد. لینولئیک اسید به‌طور طبیعی در پوست هم وجود دارد و نقش بسیار مهمی در محافظت از لابه‌های پوستی ایفا می‌کند.

فعالیت آنتی اکسیدانی و اثر ضد پیری

شی باتر به دلیل وجود سطوح بالایی از ویتامین A و ویتامین E در ترکیبات خود، یک آنتی‌اکسیدان قوی به شمار می‌رود. آنتی‌اکسیدان‌ها نقش مهمی در جوانی پوست دارند زیرا از سلول‌های پوستی در برابر رادیکال‌های آزاد که باعث پیری زودرس و کدر شدن رنگ پوست می‌شوند، محافظت می‌کنند.

کاهش خطوط ظریف و چین و چروک

خواص مرطوب‌کنندگی و آنتی‌اکسیدانی شی باتر به پوست کمک می‌کند تا سلول‌های سالم جدید بسازد. تری‌ترپن‌های موجود در شی باتر نیز باعث غیرفعال شدن روند تخریب کلاژن در پوست می‌شوند. این ویژگی در کنار ساخت سلول‌های سالم جدید باعث می‌شود خطوط ظریف و چین و چروک ناشی از نور آفتاب یا بالا رفتن سن، روی پوست کمتر به نظر ‌آیند و پوست ظاهر شاداب‌تری داشته باشد.

محافظت در برابر نور آفتاب

شی باتر دارای فاکتور محافظت در برابر نور خورشید (SPF) به میزان ۳ یا ۴ است. این میزان برای محافظت در برابر آسیب ناشی از نور خورشید یا آفتاب‌سوختگی کافی نیست. اما تولیدکنندگان محصولات آرایشی-بهداشتی، شی باتر را با مواد مؤثره دیگر ترکیب می‌کنند تا SPF به عدد ۱۵ یا بیشتر برسد.

این کار سبب می‌شود مصرف‌کنندگان، علاوه بر محافظت در برابر آفتاب، از سایر فواید شی باتر مانند تسکین‌دهندگی، مرطوب‌کنندگی و اثر ضد پیری آن نیز بهره‌مند شوند.

بهبود ظاهر ترک پوستی و جای زخم (اسکار)

کره شی می‌تواند از طریق توقف بازسازی بافت اسکار و کمک به جایگزین شدن سلول‌های سالم، به نرم‌کردن بافت اسکار و ترمیم پوست کمک کند. برخی شواهد آزمایشگاهی نشان می‌دهند استفاده از شی باتر از ایجاد بعضی انواع اسکار جلوگیری می‌کند.

روش مصرف شی باتر روی پوست

ساده‌ترین روش استفاده از شی باتر، خریدن محصولی است که حاوی آن باشد! اگر از خود این ماده در روتین مراقبت از پوست‌تان در هنگام صبح استفاده کنید، چربی‌های موجود در آن ممکن است باعث مشکل‌شدن استفاده از لوازم آرایش روی پوست شوند. اما محصولی که به صورت تخصصی فرموله شده و حاوی شی باتر است، چنین مشکلی ایجاد نمی‌کند.

البته می‌توانید شی باتر را پیش از خواب مستقیما به پوست‌تان بزنید. شی باتر خام و فرآوری نشده به‌راحتی روی پوست پخش می‌شود. می‌توانید با نوک انگشت به اندازه یک قاشق چای‌خوری از شی باتر را روی صورت‌تان بمالید تا جذب شود. اگرچه همچنان بهتر است از محصولی که حاوی درصد مناسب شی باتر برای نوع پوست شما است استفاده نمایید.

ماسک صورت خانگی با شی باتر

شما می‌توانید با استفاده از شی باتر و بسیاری مواد دیگر ماسک صورت خانگی بسازید.

نکته: توجه کنید که ماسک‌های حاوی شی باتر برای پوست‌های مستعد آکنه مناسب نیستند. علاوه بر این، اگر نسبت به خالص‌بودن و نحوه استخراجِ کاملاً بهداشتی شی باتر اطمینان ندارید، توصیه می‌شود به جای ماسک خانگی از محصولات معتبر حاوی این ماده بهره ببرید.

ماسک صورت شی باتر و عسل

ترکیب این دو ماده، التهاب و قرمزی پوست را کاهش می‌دهد و پوست را تغذیه می‌کند.

موارد لازم:

• ۱ قاشق غذاخوری عسل طبیعی و خام
• ۱ قاشق غذاخوری شی باتر خالص و خام

روش تهیه و مصرف:

1. مواد را به‌خوبی با هم مخلوط کنید.
2. صورت‌تان را با یک پاک‌کننده ملایم و سپس با آب ولرم بشویید.
3. مقداری از این ماسک را روی پوست‌تان بمالید.
4. اجازه دهید ماسک به مدت ۲۰ دقیقه باقی بماند و پس از آن به آرامی صورت خود را با آب گرم و یک پارچه بسیار لطیف و نرم بشویید.

ماسک صورت شی باتر و آلوئه‌ورا

آبرسانی، افزایش انعطاف پذیری، بهبود حالت کشسانی و جلوگیری از بروز علائم پیری، تنها بخشی از فواید آلوئه‌ورا برای پوست است.

ماسک صورت شی باتر و آلوئه‌ورا حاوی ترکیبات مرطوب کننده و مغذی است که می‌تواند برای مراقبت از نواحی خشک و آسیب‌دیده پوست مفید باشد.

موارد لازم:

• ۱ قاشق غذاخوری ژل آلوئه‌ورا
• ۲ قاشق غذاخوری شی باتر خام
• ۲ قاشق غذاخوری روغن بادام شیرین

روش تهیه و مصرف:

1. مواد را به خوبی با هم مخلوط کنید.
2. پیش از استفاده از ماسک، صورت‌تان را با استفاده از یک پاک‌کننده ملایم و آب گرم تمیز کنید.
3. مخلوط را روی صورت‌تان بمالید و اجازه دهید برای ۱۰ تا ۱۵ دقیقه باقی بماند.
4. سپس پوست‌تان را با آب ولرم بشویید.

فواید شی باتر برای مو

به دلیل خواص مرطوب‌کنندگی و ضد التهابی شی باتر، می‌توان از آن برای کاهش خشکی پوست سر و انواع تحریکات پوستی کمک گرفت. به علاوه، شی باتر می‌تواند در کاهش خشکی موها و پیشگیری از موخوره مؤثر باشد.

همچنین، اسیدهای چرب موجود در این ماده موجب افزایش درخشندگی و کاهش وز موها و پیشگیری از آسیب مو در اثر استفاده از وسایل حرارتی حالت‌دهنده مو می‌شوند.

پیشگیری از شکستن مو

در مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۷ که روی روغن دانه‌ای با محتویات مشابه شی باتر انجام گرفت، مشخص شد که این ماده می‌تواند باعث مقاومت بیشتر موها در برابر شکستگی شود. اسیدهای چرب فراوان موجود در این روغن باعث آسان شدن نفوذ آن به تارهای مو شده و احتمال شکستگی مو را کاهش می‌دهند.

مرطوب‌کنندگی

‌شی باتر سرشار از ویتامین A، ویتامین E و اسیدهای چرب ضروری است که باعث می‌شوند این ماده نرم‌کننده پوست (امولینت) مناسبی باشد و به بهبود مشکلات پوستی کمک کند. درصد بالای برخی از این ترکیبات مانند اسیدهای چرب در مرطوب‌کردن موها هم تأثیر قابل توجهی دارد. این اسیدهای چرب درخشندگی موها را افزایش می‌دهند و به کاهش وز مو کمک می‌کنند. مجموع ویژگی‌های شی باتر باعث کاهش خشکی مو و پیشگیری از بروز موخوره می‌شود.

کاهش تحریک پوست سر

خواص ضد التهابی شی باتر به کاهش قرمزی و تحریک پوست سر کمک می‌کند. این ماده برای استفاده روی همه انواع مو مانند موهای آسیب‌دیده، خشک یا رنگ‌شده مناسب و ایمن است. در تولید بسیاری از شامپوها و فرآورده‌های تکمیلی مراقبت از مو، برای تقویت تارهای مو، نرم‌کردن کوتیکول و کاهش وز مو از این ماده طبیعی استفاده می‌کنند.

کمک به درمان شوره سر

یکی از راه‌های کنترل شوره سر، بازگرداندن رطوبت به پوست سر خشک و تحریک‌شده است. در یک مطالعه در سال ۲۰۱۸ مشخص شد شی باتر همراه با سایر ترکیبات مرطوب‌کننده می‌تواند به کاهش شوره سر و احتمال بازگشت آن کمک کند. البته به تحقیقات بیشتری برای مصرف شی باتر به تنهایی برای درمان شوره سر نیاز است.

روش مصرف شی باتر برای مو

شما می‌توانید شی باتر خام را مستقیماً روی موهای خود بمالید. روش مصرف شی باتر برای موهای فر و موهای صاف و نازک، متفاوت است. همچنین اگر پوست سر شما چرب است، استفاده از شی باتر خالص گزینه مناسبی برای موهای شما نیست.

روش مصرف برای موهای فر و موهای خشک

اگر موهایتان در حالت عادی فر یا خشک است، از شی باتر به عنوان نرم‌کننده استفاده کنید. مطمئن شوید شی باتر به‌خوبی جذب موهایتان شده است، سپس موها را آبکشی کرده و مطابق معمول حالت دهید. می‌توانید از مقدار کمی شی باتر به عنوان نرم‌کننده بدون نیاز به آبکشی نیز استفاده کنید.

روش مصرف برای موهای صاف و نازک

اگر موهایتان در حالت عادی صاف و یا نازک است، از شی باتر روی ساقه موهایتان استفاده کنید. استفاده از آن روی ریشه موها ممکن است باعث شود موهایتان چرب به نظر بیاید.

تغییر ناگهانی میزان خشکی یا چربی پوست سر نیز ممکن است موجب ریزش مو شود. پس لازم است هنگام انتخاب محصولات حاوی شی باتر نیز به تناسب محصول با نوع پوست خود توجه کنید.

ماسک موی خانگی با شی باتر

شما می‌توانید با استفاده از شی باتر و چند ترکیب دیگر، ماسک مو بسازید.

موارد لازم:

• ۲ تا ۳ قاشق غذاخوری شی باتر خام
• ۱ عدد آووکادوی رسیده

روش تهیه و مصرف:

1. نیمی از آووکادو را با استفاده از دستگاه غذاساز به صورت خمیر نرم درآورید.
2. شی باتر را ذوب کنید و با خمیر آووکادو مخلوط کنید.
3. ماسک را روی موهایتان بمالید و اجازه دهید ۳۰ دقیقه باقی بماند.
4. پس از آن موهایتان را با استفاده از شامپو روزانه ملایم بشویید و آبکشی کنید. از این ماسک می‌توانید یک یا دو بار در هفته استفاده کنید.

نکته مهم: مانند آنچه در مورد استفاده از ماسک مو خانگی گفته شد، اگر اطمینان کامل ندارید که شی باتر استخراج بهداشتی و خلوص کافی دارد، به جای ماسک خانگی، از محصولات معتبر حاوی این ماده استفاده کنید.

تشخیص شی باتر مرغوب

شی باتر خام و فرآوری‌نشده پس از استخراج از گیاه، بدون استفاده از هیچ‌گونه ماده شیمیایی یا ماده نگهدارنده، آماده مصرف می‌شود. شی باتر فرآوری‌شده تحت پروسه‌هایی برای ازبین‌بردن بوی طبیعی و سفیدتر کردن رنگ آن قرار می‌گیرد.

تنها شی باترِ باکیفیت می‌تواند فواید ذکرشده را داشته باشد. اگر شی باتر کهنه باشد یا کیفیت خود را از دست داده باشد، بسیاری از این فواید شگفت‌انگیز را نخواهد داشت. شی باتر مرغوب برای کمک به درمان برخی بیماری‌های پوستی نیز قابل استفاده است؛ اما نوع بی‌کیفیت و نامطلوب آن، تنها به عنوان مرطوب‌کننده کاربرد دارد، آن هم فقط در صورتی که حاوی آلودگی نباشد.

طبق اعلام انستیتوی شی باتر ایالات متحده (ASBI)، شی باتر فرآوری‌نشده حاوی حدود ۷۵ درصد ماده مؤثره فعال است. همچنین براساس دسته‌بندی این انستیتو، کیفیت شی باتر در ۵ درجه و از A تا E در نظر گرفته می‌شود. درجه A حاوی بالاترین میزان مواد مغذی زیست‌فعال است و درجه E کمترین کیفیت را دارد. به همین دلیل بهتر است از شی باتر فرآوری‌نشده با درجه بین A یا B استفاده شود.

روش تشخیص شی باتر اصل

همان‌طور که گفته‌شد، شی باتر دارای ۲ نوع فرآوری‌شده و فرآوری‌نشده است. برای تشخیص شی باتر اصل معمولاً باید به رنگ، بو و قوام آن توجه کرد.

شی باتر فرآوری‌نشده، به رنگ کرم یا زرد روشن است، بوی آجیل می‌دهد، در دمای اتاق حالت جامد دارد و در تماس با پوست یا در کنار حرارت ذوب می‌شود. شی باتر فرآوری‌شده، سفید رنگ و بدون بو است.

البته با دانستن این موارد هم تشخیص شی باتر اصل از انواع تقلبی آن متاسفانه کار ساده‌ای نیست؛ زیرا علاوه بر تفاوت‌های ظاهری، وجود یا عدم وجود آلودگی‌های میکروبی که ممکن در پروسه استخراج یا بسته‌بندی رخ دهند نیز در ایمنی و کیفیت محصول نهایی تأثیر پررنگی دارد، اما بدون تست‌های آزمایشگاهی، قابل تشخیص نیست.

روش نگهداری از شی باتر

بهتر است شی باتر را دور از حرارت و گرما نگهداری کنید تا دمای بالا باعث ذوب شدن آن نشود. از طرف دیگر دمای بسیار پایین هم باعث سفت شدن شی باتر می‌شود و استفاده از آن را مشکل می‌کند.

شی باتر در دمای اتاق باید در اثر حرارت دست ذوب و به سرعت جذب شود. حتما شی باتر را در یک دمای ثابت نگهداری کنید. قرارگرفتن آن در معرض دماهای مختلف ممکن است باعث تغییر بافت شود.

عوارض جانبی و خطرات احتمالی

شی باتر یک فرآورده حاصل از دانه‌های درختی است اما برخلاف اغلب محصولات مشابه، حاوی میزان اندکی پروتئین آلرژی‌زا است. البته هیچ سابقه‌ای از آلرژی در اثر مصرف موضعی شی باتر در مقالات گزارش نشده‌است.

به‌طور کل، این ماده مؤثره، به‌صورت موضعی بسیار کم‌خطر بوده و واکنش آلرژیک به آن نادر است. با این وجود اگر پس از استفاده از شی باتر دچار التهاب و تحریک پوستی شدید، مصرف آن را متوقف کنید و در صورت بروز درد شدید، تورم یا مشکل تنفس با اورژانس تماس بگیرید.

طبق بررسی‌ها، مصرف شی باتر خالص به صورت موضعی تا ۴ هفته ایمن است، اما این مسئله به آن معنا نیست که استفاده از شی باتر برای هیچ فردی، هیچ عارضه‌ای ندارد. آکادمی درماتولوژی ایالات متحده تایید کرده که این ماده ممکن است باعث بسته‌شدن منافذ پوست و بروز آکنه شود. این موضوع در پوست‌های مستعد آکنه اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

نکته: موارد گفته‌شده، بر اهمیت استفاده از محصولات معتبری که حاوی این ماده هستند و از درصد مناسب شی باتر بنا به نوع خاص پوست، استفاده کرده‌اند، می‌افزاید. محصولات تخصصی پوست و مو، علاوه بر این مورد، با استفاده از چندین ترکیب سازگار باهم، احتمال آلرژی‌زایی بسیار پایین‌تری نیز دارند.

جمع‌بندی

شی باتر سرشار از مواد مغذی ضروری است که می‌تواند برای پوست و مو مفید باشد. برای بهره‌مندی از فواید این ماده باید از شی باتر فرآوری‌نشده و باکیفیت استفاده شود. مصرف موضعی این ماده روی پوست صورت و بدن برای بیشتر افراد ایمن است. با این وجود، کره شی بهترین گزینه برای پوست‌های مستعد آکنه نیست چون ممکن است باعث مسدود شدن منافذ پوست و بروز آکنه شود.