هیالورونیک اسید چیست و چه فوایدی برای سلامت پوست دارد؟

یکی از پرطرفدارترین ترکیبات مورد استفاده در محصولات مراقبت از پوست، هیالورونیک اسید است. این ماده‌ به صورت طبیعی در بدن وجود دارد و به حفظ آب درون بافت‌ها کمک می‌کند.

هیالورونیک اسید یک هومکتانت است یعنی باعث جذب آب به درون پوست می‌شود. این ماده با اتصال به مولکول‌های آب، مایع ژل‌مانندی می‌سازد که به روان کردن و محافظت از بخش‌های مختلف بدن کمک می‌کند. هیالورونیک اسید می‌تواند تا ۱۰۰۰ برابر وزن خودش  آب جذب کند، در نتیجه برای افرادی که پوست خشک و دهیدراته دارند یا به دنبال آ‌ب‌رسانی بیشتر پوست هستند، انتخاب بسیار مناسبی است.

البته غالب مصرف‌کنندگان هیالورونیک اسید را فقط برای رفع چین‌وچروک پوست خشک مفید می‌دانند، اما از نظر متخصصان، این ماده یک آب‌رسان عالی و ایمن برای همه انواع پوست است که یکی از بهترین ویژگی‌های آن، تقویت سد محفاظتی طبیعی پوست با حفظ رطوبت و کاهش سرعت تبخیر آب از سطح آن است که می‌تواند در جوان‌سازی پوست (صرف‌نظر از نوع آن) بسیار مؤثر باشد.

در این مقاله با هیالورونیک اسید، کاربردها، عوارض جانبی و خطرات احتمالی استفاده از آن بیشتر آشنا خواهید شد.

هیالورونیک اسید چیست؟

هیالورونیک اسید نوعی کربوهیدرات (موکوپلی‌ساکارید) است که به طور گسترده در بافت‌های مختلف بدن یافت می‌شود و بیشترین غلظت آن در مایع مفصلی، پوست و زجاجیه چشم (ماده ژله‌مانندی که کره چشم را پر می‌کند) است.

حالت غلیظ و چسبناک هیالورونیک اسید و توانایی حفظ رطوبت این مولکول، پوست را مرطوب کرده و به حرکت نرم و روان مفاصل نیز کمک می‌کند. حدود نیمی از هیالورونیک اسید بدن در پوست وجود دارد. این ماده با اتصال به مولکول‌های آب، پوست را هیدراته و انعطاف‌پذیر نگه می‌دارد. با بالا رفتن سن، هیالورونیک اسید پوست به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد و باعث کم‌آبی پوست و ایجاد چین و چروک می‌شود.

هیالورونیک اسید برای حفاظت از پوست نوزادان و کودکان نیز بسیار کارآمد است، به شرطی که در فرمولاسیون محصولات تخصصی مراقبت از پوست نوزاد و کودک به کار رفته باشد تا بتوانید اطمینان حاصل کنید که درصد و نوع آن مناسب پوست حساس این رده سنی است.

این مولکول انواع متفاوتی دارد که توانایی نفوذ و میزان اثر آن‌ها یکسان نیست. در ادامه این مورد را بیشتر توضیح می‌دهیم.

از هیالورونیک اسید در فرآورده‌های مختلفی استفاده می‌شود، مانند:

• کرم‌های صورت
• سرم‌های صورت
• قطره‌های چشمی
• فرآورده‌های واژینال
• فرآورده‌های تزریقی
• مکمل‌های تغذیه‌ای

استفاده از فرآورده‌های موضعی حاوی هیالورونیک اسید برای بهبود سلامت پوست و مبارزه با علائم پیری توصیه می‌شود. این ماده به ترمیم زخم هم کمک می‌کند. بعضی پزشکان شکل تزریقی هیالورونیک اسید را برای تسکین درد مفصلی ناشی از آرتریت (التهاب مفاصل) تجویز می‌کنند.

فواید هیالورونیک اسید

در ادامه به بررسی برخی از فواید و کاربردهای هیالورونیک اسید می‌پردازیم.

۱) آب‌رسانی پوست

هیالورونیک اسید رطوبت پوست را افزایش می‌دهد و باعث بهبود کیفیت زندگی افراد دارای پوست خشک یا پوست دهیدراته می‌شود. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۴، نتایج استفاده از لوسیون، سرم و کرم حاوی هیالورونیک اسید را نشان داده است. طبق نتایج این مطالعه، تا ۹۶ درصد افزایش رطوبت انواع مختلف پوست، بهبود قابل توجه ظاهر چروک‌ها و بهبود استحکام پوست، حاصل ۸ هفته استفاده از این محصولات بوده است.

استفاده از مکمل هیالورونیک اسید ممکن است بتواند باعث بهبود ظاهر پوست شود. در مطالعه‌ای که روی ۶۰ نفر در ژاپن انجام گرفت، مصرف روزانه ۲۸۰ میلی‌گرم هیالورونیک اسید برای ۸ هفته باعث بهبود ظاهر چین‌وچروک پوست شد. البته مطالعات بیشتری برای اثبات اثربخشی مصرف خوراکی هیالورونیک اسید روی پوست مورد نیاز است؛ زیرا برخی مطالعات نیز نتایج قابل توجهی نشان نداده‌اند.

فیلر صورت هیالورونیک اسید که حاوی فرم ژل‌مانند آن است، در بخش‌های عمیق‌تر پوست تزریق می‌شود و باعث جذب و حفظ چشم‌گیرتر آب و در نتیجه شادابی صورت و کاهش چین و چروک آن می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند استفاده از این فیلر توسط فرد متخصص، می‌تواند نتایج مطلوبی به دنبال داشته باشد.

۲) اثر ضد پیری

اثر ضد پیری فرآورده‌های حاوی هیالورونیک اسید ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد چون به سایر عواملی که بر پوست افراد تاثیر می‌گذارد نیز وابسته است؛ از جمله:

• ژنتیک
• تغذیه
• مصرف الکل
• سیگار کشیدن
• آلودگی
• قرارگرفتن در برابر نور خورشید

همان‌طور که قبلا هم اشاره شد، حدود نیمی از هیالورونیک اسید بدن در پوست وجود دارد. تغییر این میزان (احتمالا در اثر قرارگرفتن در معرض پرتو فرابنفش خورشید) می‌تواند منجر به ایجاد چین‌وچروک شود.

مصرف موضعی هیالورونیک اسید می‌تواند به میزان قابل توجهی عمق چروک‌ها را کاهش داده و استحکام و انعطاف‌پذیری پوست را افزایش دهد. نتایج یک مطالعه کوچک نشان داد مصرف موضعی هیالورونیک اسید به مدت ۲ تا ۸ هفته می‌تواند باعث بهبود انعطاف‌پذیری پوست و کاهش زبری آن شود.

بسیاری از برندهای آرایشی ادعا می‌کنند فرآورده‌های هیالورونیک اسید آن‌ها می‌تواند باعث ازبین‌بردن علائم پیری شود. با این وجود، مولکول‌های هیالورونیک اسید موجود در بسیاری از این فرآورده‌ها، بزرگ هستند و نمی‌توانند از لایه خارجی پوست عبور کرده و جذب شوند.

 ۳) کاهش علائم اگزما

هیالورونیک اسید می‌تواند باعث بهبود علائم اگزمای خفیف تا متوسط شود. شرکت‌کنندگان در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۱ انجام شد، استفاده از فوم هیالورونیک اسید را برای بهبود علائم اگزما موثرتر و خوشایندتر از کرم حاوی سرامید یافتند.

۴) ترمیم زخم

هیالورونیک اسید با آب‌رسانی پوست و کمک به فرآیند بازسازی سلول‌ها می‌تواند به ترمیم زخم کمک کند. به‌علاوه، این ماده با کنترل التهاب و هدایت رگ‌های خونی به نواحی آسیب‌دیده پوست، سرعت ترمیم زخم را افزایش می‌دهد. نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد استفاده از هیالورونیک اسید باعث بهبود سریع‌تر زخم پای دیابتی نسبت به پانسمان‌های استاندارد می‌شود.

هیالورونیک اسید در همه مراحل ترمیم زخم نقش دارد و باعث کنترل التهاب و تحریک رشد بافت می‌شود. در مطالعه دیگری مالیدن گاز حاوی هیالورونیک اسید روی زخم‌های وریدی پا باعث بهبود سریع‌تر آن‌ها شد. علاوه بر این، مطالعات نشان می‌دهد استفاده از هیالورونیک اسید روی زخم‌های دهانی می‌تواند باعث بهبود آن‌ها و کاهش درد پس از جراحی دندان شود.

۵) بهبود جای جوش

بعضی تحقیقات نشان می‌دهند هیالورونیک اسید می‌تواند باعث بهبود ظاهر جای جوش روی پوست شود. نتایج یک مطالعه نشان داد شرکت‌کنندگانی که برای ازبین‌بردن جای جوش در کنار لیزر جوان‌ساز دی ‌اکسید کربن (نوعی درمان پوستی با استفاده از پالس‌های لیزر) از هیالورونیک اسید موضعی هم استفاده کردند، نتایج بهتری گرفتند.

برخی شواهد حاکی از آن است که تزریق هیالورونیک اسید هم می‌تواند در کم‌کردن ظاهر جای جوش کمک‌کننده باشد. در یک مطالعه با تزریق هیالورونیک اسید دو تا سه بار در هفته به فاصله یک ماه، ظاهر جای جوش متوسط تا شدید بهبود قابل توجهی پیدا کرد.

۶) مقابله با خشکی واژن

محققان اثر مرطوب‌کننده‌ها و ژل‌های واژینال هیالورونیک اسید را در کاهش خشکی واژن بررسی کرده‌اند. خشکی واژن باعث دردناک شدن رابطه جنسی می‌شود و معمولا در اثر کاهش سطح استروژن پس از یائسگی اتفاق می‌افتد. در یک مطالعه مشخص شد اثربخشی هیالورونیک اسید در کاهش خشکی واژن مشابه استروژن واژینال (داروی رایج و موثر برای درمان این مشکل) است و می‌تواند به عنوان درمان غیرهورمونی آن به کار رود.

۷) بهبود عملکرد مفاصل و کاهش درد در آرتروز

از آنجایی که هیالورونیک اسید به عنوان یک عامل روان‌کننده در مایع بین مفصلی عمل می‌کند، نقش مهمی در درمان بیماری‌های التهابی مفصل مانند آرتروز دارد. در یک مطالعه روی بیماران مبتلا به آرتروز مفصل شست دست، تزریق درون مفصلی هیالورونیک اسید از تزریق بتامتازون (یک کورتیکواستروئید) در بهبود عملکرد مفصل و کاهش درد، اثربخشی بهتر و ماندگاری بیشتری داشت. با این وجود، دستورالعمل‌های متفاوتی برای تزریق هیالورونیک اسید در مفصل وجود دارد که در بعضی استفاده از این روش توصیه می‌شود و در بعضی دیگر تنها در صورتی که پاسخ کافی به سایر درمان ها وجود نداشته باشد، امکان استفاده از این روش وجود دارد.

کاربردهای دیگر هیالورونیک اسید

علاوه بر فوایدی که ذکر شد، اشکال مختلف هیالورونیک اسید برای موارد زیر نیز به کار می‌روند:

• کاهش علائم بازگشت اسید معده به مری (ریفلاکس)
• بهبود خشکی چشم
• پیشگیری از درد مثانه
• تسکین یا درمان برخی مشکلات تنفسی در کودکان (در حال مطالعات بیشتر)

روش‌های استفاده از هیالورونیک اسید برای پوست

هیالورونیک اسید به اشکال مختلفی در دسترس است (به تنهایی یا همراه با ترکیبات دیگر). بعضی از فرآورده‌های حاوی این ماده بدون نسخه قابل تهیه هستند و برخی نیاز به نسخه پزشک دارند. از اشکال مختلف هیالورونیک اسید می‌توان موارد زیر را نام برد:

• خوراکی: مکمل هیالورونیک اسید به شکل کپسول و قرص در بازار عرضه می‌شود. شکل مایع آن نیز در بعضی کشورها در دسترس است که می‌توان با آب مخلوط کرد و نوشید. این فرآورده‌ها برای کاهش درد یا آب‌رسانی پوست طراحی شده‌اند. زمان رسیدن به نتایج مطلوب در افراد مختلف متفاوت است و به نوع محصول و کیفیت آن بستگی دارد.
• موضعی: از هیالورونیک اسید در فرآورده‌های موضعی بسیاری استفاده می‌شود از جمله شامپوها، لوسیون‌ها، کرم‌ها، ژل‌ها، پمادها و سرم‌ها.
• قطره چشمی: انواع مختلفی از قطره‌های چشمی حاوی هیالورونیک اسید هستند.
• واژینال: هیالورونیک اسید یکی از مواد موثره پرکاربرد در شیاف‌ها، ژل‌ها، کرم‌ها و لوبریکانت‌های مورد استفاده برای درد یا خشکی واژن به‌ویژه پس از یائسگی است.
• تزریقی: شکل تزریقی هیالورونیک اسید توسط پزشک برای کاهش درد مفصلی ناشی از التهاب مفاصل و پیشگیری و درمان درد مثانه تجویز می‌شود. فیلرهای حاوی هیالورونیک اسید و کلاژن هم برای تزریق زیرجلدی مورد تایید هستند و معمولا در گونه‌ها، لب‌ها و پیشانی تزریق می‌شوند. اثر تزریق فیلر صورت معمولا ۶ تا ۱۸ ماه و تزریق درون مفصلی تا ۶ ماه باقی می‌ماند.

توجه: تزریق هیالورونیک اسید باید تنها توسط پزشک حاذق و آموزش‌دیده انجام شود چون انجام نادرست آن می‌تواند عوارض شدیدی در پی داشته باشد.

هیالورونیک اسید در فرآورده‌های مراقبت از پوست کودک

ویژگی‌‌‌های اصلی هیالورونیک اسید از جمله کمک به حفظ تعادل رطوبت پوست و شاداب، توپر و نرم‌کردن آن، در کنار جذب و حفظ آب می‌تواند در فرآورده‌های موضعی پوستی به آبرسانی پوست بدون ایجاد احساس چربی یا سنگینی کمک کند. این ماده می‌تواند رطوبت را از محیط جذب کند و از طریق تشکیل لایه‌ای مرطوب روی پوست، باعث نرمی و صافی آن شود.

استفاده از هیالورونیک اسید در فرآورده‌های مراقبت از پوست مانند کرم مرطوب‌کننده صورت و لوسیون بدن مخصوص کودک، به مرطوب‌کردن سد حفاظتی پوست کمک می‌کند و باعث باقی‌ماندن بلندمدت رطوبت درون پوست ظریف و نازک کودک می‌شود. این محصولات باید بدون ترکیبات عطری، پارابن، فتالات و رنگ‌های مصنوعی باشند تا به آب‌رسانی ملایم پوست کودک و سلامت آن کمک کنند.

در فهرست ترکیبات سازنده یک محصول به دنبال چه باشیم؟

همان‌طور که اشاره شد، مولکول هیالورونیک اسید می‌تواند به اشکال متفاوتی در محصولات مختلف وجود داشته باشد که هر نوع فواید متفاوتی دارد. برای مثال، هیالورونیک اسیدی که برای کاهش درد مفصل استفاده می‌شود، با مولکولی که برای رفع چین‌وچروک پوستی کاربرد دارد، متفاوت است.

فواید هیالورونیک اسید برای پوست به وزن مولکولی و غلظت آن بستگی دارد. وزن مولکولی نشان‌دهنده جرم و اندازه مولکول است. هیالورونیک اسید با وزن مولکولی ۵۰ تا ۱۰۰۰ کیلودالتون (kDa) بیشترین اثربخشی را برای پوست دارد. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد بهترین تاثیر مربوط به مولکول‌های با وزن حدود ۱۳۰ کیلودالتون است. مولکول‌های با وزن بیشتر تغییر زیادی ایجاد نمی‌کنند و مولکول‌های با وزن کمتر ممکن است باعث التهاب شوند.

قطر مولکول هیالورونیک اسید هم برای تعیین میزان نفوذ آن به پوست مهم است. در یک مطالعه اخیر مشخص شده است مولکول‌های با وزن کمتر از ۵۰۰ کیلودالتون به خوبی جذب پوست شده و باعث کاهش عمق چین و چروک‌ها، افزایش رطوبت پوست و بهبود انعطاف‌پذیری ناحیه دور چشم می‌شوند. اما مولکول‌های بزرگ‌تر با وزن بیشتر از ۵۰۰ کیلودالتون در عبور از پوست دچار مشکل شده و اثربخشی مولکول‌های کوچک‌تر را ندارند.

همچنین هیالورونیک اسید می‌تواند در غالب ترکیب با مولکولی دیگر وجود داشته باشد؛ مانند سدیم هیالورونات که سایز مولکولی بسیار مناسبی برای عملکرد پوستی دارد.

بنابراین برای یافتن یک فرآورده هیالورونیک اسید مناسب باید در مواد موثره آن به دنبال موارد زیر باشید:

• هیالورونیک اسید هیدرولیزشده
• سدیم هیالورونات
• سدیم هیالورونات استیله

همچنین لازم است از ترکیبات خشن و ناملایم مثل الکل، مواد عطری و هر درصد بالایی از اسیدها اجتناب کنید. اغلب کرم‌های آرایشی، لوسیون‌ها و سرم‌های بدون نسخه بر پایه آب طراحی ‌شده‌اند و کمتر از ۲ درصد هیالورونیک اسید دارند. مقدار بیشتر از ۲% هیالورونیک اسید برای پوست مناسب نیست.

مرطوب‌کننده‌هایی که میزان ترکیبات هومکتانت در آن‌ها بسیار بالا باشد، باعث ازدست‌رفتن بیشتر آب از پوست می‌شوند؛ زیرا هومکتانت‌ها علاوه بر محیط بیرونی، می‌توانند آب را از لایه‌های عمقی‌تر پوست نیز جذب کنند و آن را به لایه‌های بالایی که تبخیر آب صورت می‌گیرد برسانند. پس درصد بالاتر ترکیبات مؤثر، دلیل بر بهتر بودن آن محصول نیست.

موثرترین مرطوب‌کننده‌ها حاوی ترکیبات پوشاننده نیز هستند که از خروج آب از پوست جلوگیری می‌کنند؛ از جمله:

• کره‌ها مانند شی باتر
• روغن‌ها مانند روغن آرگان
• موم زنبور عسل
• لانولین و استئاریک اسیدها

وجود ترکیبات دیگری مانند ویتامین C و ویتامین B5 (دکسپانتنول) هم می‌تواند در محافظت از پوست در برابر آسیب‌های محیطی و نرم‌کردن آن بسیار موثر باشد.

عوارض جانبی و خطرات مصرف هیالورونیک اسید

به طور کلی، مکمل‌ها، فرآورده‌های موضعی و تزریقی هیالورونیک اسید اگر طبق دستورالعمل مصرف شوند، ایمن هستند. با این وجود، این ماده ممکن است در بعضی افراد باعث بروز عوارض جانبی و واکنش‌های آلرژیک شود، به ویژه اگر سابقه واکنش‌های شدید آلرژیک وجود داشته‌ باشد. متخصصین توصیه می‌کنند به دنبال فرآورده‌هایی با غلظت هیالورونیک اسید کمتر از ۲ درصد باشید.

علت بروز عارضه جانبی پس از مصرف

اگر پس از مصرف هیالورونیک اسید دچار عارضه جانبی شدید، دلیل آن ممکن است یکی از موارد زیر باشد:

• سایر ترکیبات موجود در فرآورده
• دفعات مصرف بیش از میزان توصیه شده
• غلظت بسیار بالای هیالورونیک اسید

نکته: همیشه پیش از شروع مصرف یک فرآورده پوستی جدید، تست پچ پوستی انجام دهید. به این منظور مقدار کمی از فرآورده را روی پوست پشت بازو بمالید و پس از ۲۴ ساعت واکنش پوست را بررسی کنید. در صورت عدم بروز حساسیت و واکنش آلرژیک، استفاده از آن ایمن خواهد بود.

مکمل هیالورونیک اسید

مکمل‌های هیالورونیک اسید برای موارد متفاوتی مصرف می‌شوند، البته نتایج آن در افراد محتلف متفاوت است.

نکته: مطالعات کافی در مورد اثرات مصرف مکمل هیالورونیک اسید در دوران بارداری و شیردهی انجام نشده است؛ پس بهتر است در این دوران از مصرف آن اجتناب شود.

به طور کلی نتایج تحقیقات در مورد میزان اثربخشی مکمل خوراکی هیالورونیک اسید برای معکوس کردن روند پیری پوست نیز یکسان نیستند و جمع‌بندی نتایج برخی مطالعات به صورتی است که مصرف خوراکی آن را برای کاهش چین‌وچروک توصیه نمی‌کنند. همچنان برای نتیجه‌گیری در این مورد، به مطالعات بلندمدت بیشتری نیاز است.

در هر حال، بهتر است همیشه پیش از شروع مصرف یک مکمل جدید در مورد تداخلات احتمالی و بهترین روش مصرف آن با پزشک مشورت کنید به‌ویژه اگر:

• داروی خاصی مصرف می‌کنید.
• در حال درمان یک بیماری هستید.
• به یک بیماری مزمن مبتلا هستید.

عوارض جانبی پس از تزریق هیالورونیک اسید

پس از استفاده از شکل تزریقی هیالورونیک اسید ممکن است عوارض جانبی زیر ایجاد شود که معمولا طی یک هفته برطرف می‌شوند:

• درد
• قرمزی
• خارش
• تورم
• کبودی

به نظر می‌رسد این عوارض در اثر فرآیند تزریق ایجاد می‌شوند و نه به عنوان عارضه جانبی ماده هیالورونیک اسید.

سخن پایانی

هیالورونیک اسید یک ماده طبیعی است که به حفظ رطوبت پوست و چشم‌ها و روان‌کردن حرکت مفاصل کمک می‌کند. این ماده نقش حیاتی در ترمیم زخم دارد. با بالارفتن سن، سطح این ماده در پوست کاهش می‌یابد و باعث بروز علائم ظاهری پیری مانند چین‌وچروک و بیماری‌های مرتبط با بالارفتن سن مثل آرتروز می‌‌شود.

اگرچه هیالورونیک اسید در تعداد زیادی از محصولات دارویی و آرایشی وجود دارد اما اثربخشی آن برای هر فرد متفاوت است. ایمن‌بودن این ماده و احتمال کم بروز عوارض جانبی، آن را به یک ترکیب مفید و قابل استفاده برای همه افراد تبدیل کرده است.