سالیسیلیک اسید یک ترکیب پرکاربرد است که در فرآورده‌های مراقبت از پوست مختلفی مانند شامپوها، پاک‌کننده‌ها، سرم‌ها و لوسیون‌ها استفاده می‌شود. این ماده فواید بسیاری برای پوست دارد از جمله کمک به کاهش آکنه و جوش‌های سرسیاه، درمان زگیل، میخچه، شوره و پسوریازیس. علاوه بر این، اثر لایه‌برداری سالیسیلیک اسید برای خشکی پوست یا پوسته پوسته شدن پوست سر بسیار مفید است.
در این مقاله درباره لزوم افزودن سالیسیلیک اسید به روتین مراقبت از پوست و نحوه انجام این کار با شما صحبت می‌کنیم. همچنین به تفاوت بین فرآورده‌های مختلف سالیسیلیک اسید، فواید و عوارض جانبی آن خواهیم پرداخت.
سالیسیلیک اسید چیست؟
بیش از دو هزار سال است که انسان از سالیسیلیک اسید برای درمان مشکلات مختلف پوستی استفاده می‌کند. این ماده در طبیعت در پوست درخت بید سفید و برگ‌های بوته گیاه گالتریا یافت می‌شود اما امروزه عمدتا آن را در آزمایشگاه تولید می‌کنند.
سالیسیلیک اسید در بسیاری موارد یک بتاهیدروکسی‌اسید در نظر گرفته می‌شود اما از نظر شیمیایی به این گروه تعلق ندارد. سالیسیلیک اسید یک لایه‌بردار شیمیایی است و در دسته داروهای کراتولیتیک (ترکیباتی که لایه خارجی پوست را از بین می‌برند و به کاهش ضخامت و زبری آن کمک می‌کنند) جای می‌گیرد.
توجه داشته باشید که ترکیباتی با نام‌های سالیسیلات، سدیم سالیسیلات و عصاره بید ممکن است در ساخت فرآورده‌های مختلف به کار روند و عملکردی مشابه سالیسیلیک اسید داشته باشند. مهم است برچسب محصولات را به خوبی بررسی کنید تا از این نوع ترکیبات بیش‌ازحد و به صورت هم‌زمان استفاده نکنید. استفاده بیش از حد از این مواد می‌تواند منجر به بروز عوارض جانبی و بدتر شدن شرایط پوست شود.
فواید سالیسیلیک اسید برای پوست
سالیسیلیک اسید خواص لایه‌برداری، کراتولیتیک و ضد التهابی دارد. استفاده از سالیسیلیک اسید روی پوست می‌تواند در موارد زیر کمک‌کننده باشد:
- کاهش تورم
- ازبین‌بردن لکه‌های تیره
- کاهش لک‌های صورت
- اثر تسکین‌دهنده پوست
- ازبین‌بردن زگیل، میخچه یا پینه
اثر کراتولیتیک: ترکیبات کراتولیتیک مثل سالیسیلیک اسید باعث ریزش لایه خارجی پوست می‌شوند و زبری پوست ناشی از بسیاری بیماری‌های پوستی را از بین می‌برند. این ترکیبات می‌توانند پوست خشک، فلس‌مانند یا ضخیم را نرم و سست کنند تا به راحتی بریزد یا با خراشیدن جدا شود.
اثر ضد التهاب: خاصیت ضد التهابی سالیسیلیک اسید به کاهش قرمزی پوست کمک می‌کند. همچنین می‌تواند باعث کاهش قرمزی آکنه‌های موجود روی پوست شود و سرعت ریزش سلول‌های پوست درون فولیکول مو را کاهش دهد تا از انسداد آن جلوگیری کند.
تنظیم ترشح چربی: چربی اضافی در پوست باعث می‌شود آلودگی و باکتری به سادگی در منافذ آن به دام بیفتند و آکنه ایجاد کنند. سالیسیلیک اسید با کاهش ترشح چربی پوست با این موضوع مقابله می‌کند.
لایه برداری: سالیسیلیک اسید به عنوان یک لایه‌بردار شیمیایی، به فولیکول مو نفوذ می‌کند تا سلول‌های مرده پوست، چربی و سایر مواد زائد موجود در آن را از بین ببرد. در نتیجه جوش‌های سرسیاه و سر سفید موجود روی پوست برطرف می‌شوند و از تشکیل جوش‌های بیشتر جلوگیری به عمل می‌آید. این ماده می‌تواند ترشح چربی را در پوست‌های چرب کاهش داده و از انسداد منافذ و ایجاد آکنه جلوگیری کند.
درمان یا بهبود مشکلات پوستی با سالیسیلیک اسید
مجموعه خواص گفته‌شده، در کنار هم سالیسیلیک اسید را ترکیب مناسبی برای بهبود شرایط یا بر برخی موارد، درمان تعدادی از مشکلات پوستی شایع کرده است؛ از جمله:
- آکنه خفیف
- زگیل‌های ویروسی: برآمدگی پوستی ایجادشده توسط ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)
- پسوریازیس: یک بیماری خود ایمنی که در آن سرعت تولید سلول‌های پوست افزایش می‌یابد و باعث ایجاد پلاک‌های فلس‌مانند روی پوست می‌شود.
- درماتیت سبورئیک: نوعی بیماری پوستی پوست سر و صورت که در آن پوست قرمز شده و به حالت فلس‌مانند درمی‌آید.
- شوره: وضعیتی که در آن پوست سر پوسته‌پوسته، قرمز و دچار خارش می‌شود.
- ایکتیوز: دسته‌ای از بیماری‌های پوستی که باعث خشک، ضخیم و پوستهپوستهشدن پوست می‌گردد.
- کراتوز پیلاریس یا پوست‌مرغی: وضعیتی که باعث ایجاد لکه‌های خشک و زبر و برجستگی‌های ریز روی بازوها، ران‌ها، گونه‌ها یا باسن می‌شود.
- ملاسما: این وضعیت شامل بروز لکه‌های تیره به رنگ قهوه‌ای تا خاکستری روی صورت است.
- لیکن سیمپلکس: نوعی از اختلال پوستی همراه با خارش مزمن و لکه‌های پوستی ضخیم قرمز رنگ با ظاهر چرمی است.
سالیسیلیک اسید در محصولات پوست و مو
سالیسیلیک اسید در اشکال متفاوتی برای مشکلات پوستی مختلف در دسترس قرار دارد. شما می‌توانید این ماده را در ترکیب انواع ژل، لوسیون، کرم، پماد، صابون، تونر و شامپو بیابید. معمولا دوز سالیسیلیک اسید در محصولات مراقبت از پوست بدون نسخه از 0.5 تا 2 درصد است. در فرآورده‌های دارویی که برای درمان زگیل استفاده می‌شوند از غلظت‌های بالاتر این ماده استفاده می‌شود.
لوسیون، کرم و پماد
سالیسیلیک اسید 2 تا 3 درصد در لوسیون‌ها یا پمادها برای درمان مشکلات پوستی بدن مانند پسوریازیس یا کراتوز پیلاریس استفاده می‌شود. این لوسیون‌ها با لایه‌برداری سلول‌های مرده، باعث کاهش زبری پوست می‌شوند. این فرآورده‌ها معمولا حاوی مرطوب‌کننده نیز هستند که به نرمی پوست کمک می‌کند.
ژل، چسب و محلول
سالیسیلیک اسید با غلظت‌های بالاتر (تا 40 درصد) برای درمان زگیل، میخچه و پینه به کار می‌رود. این مشکلات پوستی که در اثر تجمع سلول‌های پوست ایجاد می‌شوند، نیازمند لایه‌برداری قوی‌تر هستند. توجه کنید که اثربخشی این فرآورده‌ها ممکن است چند هفته به طول بیانجامد.
نکته: از این فرآورده‌ها نباید روی زگیل‌های ناحیه صورت و گردن، زگیل‌های دارای مو و زگیل‌های تناسلی استفاده شود. برای درمان این نوع زگیل‌ها حتما با پزشک مشورت کنید.
شامپو سر
گروهی از شامپوها معمولا حاوی حدود 2 درصد سالیسیلیک اسید و در برخی موارد، همراه با قطران زغال سنگ هستند و برای درمان درماتیت سبورئیک، شوره یا پسوریازیس پوست سر به کار می‌روند.
تونر
تونر سالیسیلیک اسید حاوی حدود 2 درصد از این ماده است و پس از پاکسازی صورت روی پوست استفاده می‌شود. معمولا این نوع تونر برای رفع آکنه و جوش‌های سرسیاه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شامپو بدن
سالیسیلیک اسید موجود در شامپو بدن مخصوص پوست چرب، با تنظیم ترشح چربی و لایه‌برداری پوست، در کنار سایر ترکیبات به کاهش آکنه، پاکسازی کامل و حفظ تعادل پوست کمک می‌کند.
| نوع فرآورده | میزان سالیسیلیک اسید | مشکل پوستی |
| لوسیون، کرم و پماد | 2 تا 3 درصد | پسوریازیس و کراتوز پیلاریس |
| ژل، چسب و محلول | تا 40 درصد | زگیل، میخچه و پینه |
| شامپو سر | 2 درصد | درماتیت سبورئیک و شوره |
| تونر | 2 درصد | آکنه و جوش‌های سرسیاه |
| شامپو بدن | 0.5 تا 1 درصد | آکنه و چربی بیش از حد پوست |
عوارض جانبی مصرف سالیسیلیک اسید
افزودن یک ماده موثره به روتین مراقبت از پوست ممکن است تا زمانی که پوست به آن عادت کند باعث ایجاد عارضه جانبی شود. مشکل پوستی شما هم ممکن است طی چند روز اول درمان بدتر شود. البته این عوارض با گذشت زمان برطرف خواهد شد.
اگر از سالیسیلیک اسید موضعی برای درمان آکنه استفاده می‌کنید، پوست شما ممکن است در ابتدای درمان تحریک یا خشک شود. برای پیشگیری از این عارضه، مصرف فرآورده را با مقادیر کم شروع کنید و به تدریج میزان آن را افزایش دهید.
شایع‌ترین عوارض جانبی
شایع‌ترین عوارض جانبی سالیسیلیک اسید عبارتند از:
- تحریک پوست
- گزگز یا سوزش پوست
- خشکی
- پوسته‌پوسته شدن
اگر با مصرف سالیسیلیک اسید دچار این عوارض جانبی شدید، دفعات مصرف را کاهش دهید. استفاده از مرطوب‌کننده هم می‌تواند به تسکین پوست کمک کند.
در صورت بروز علائم زیر با پزشک مشورت کنید
در صورت بروز عوارض جانبی زیر بهتر است با پزشک مشورت کنید:
- تحریک متوسط تا شدید پوست
- برافروختگی پوست
- گرمی و قرمزی غیرعادی پوست
ایجاد حساسیت به نور خورشید
سالیسیلیک اسید ممکن است باعث حساسیت پوست به نور خورشید شود. در مدت استفاده از سالیسیلیک اسید، ضد آفتاب را فراموش نکنید و تا حد ممکن در معرض تابش خورشید یا انعکاس آفتاب قرار نگیرید.
آلرژی به سالیسیلیک اسید
آلرژی به سالیسیلیک اسید موضعی بسیار نادر است با این وجود، مواردی از واکنش‌های آلرژیک جدی مانند آنافیلاکسی (یک واکنش آلرژیک خطرناک که باعث تنگی نفس، تورم، افت ضربان قلب و برخی علائم دیگر می‌شود و نیاز به اقدام پزشکی فوری دارد) گزارش شده است.
برای اطمینان از عدم حساسیت به سالیسیلیک اسید می‌توانید پیش از اولین مصرف، تست حساسیت پوستی انجام دهید. به این ترتیب که مقدار کمی از فرآورده را روی پوست بازو بمالید و 24 ساعت منتظر بمانید. اگر پس از این زمان آثار حساسیت مانند قرمزی، خارش و سوزش ایجاد نشد، می‌توانید از آن استفاده کنید.
مسمومیت
مسمومیت با سالیسیلیک اسید در اثر مصرف بیش از حد مجاز فرآورده‌های موضعی نادر است. برای کاهش خطر مسمومیت به توصیه‌های زیر عمل کنید:
- فرآورده‌های سالیسیلیک اسید را روی نواحی گسترده‌ای از بدن استفاده نکنید.
- از این فرآورده‌ها برای مدت طولانی استفاده نکنید.
- از فرآورده‌های حاوی سالیسیلیک اسید زیر پوشش‌های مقاوم به هوا مانند پلاستیک استفاده نکنید.
در صورت بروز مسمومیت، علائم آن شامل موارد زیر است:
- سردرگمی
- اسهال
- تهوع و استفراغ
- گیجی
- سردرد
- تنفس سریع
- زنگ‌زدن مداوم گوش
- خواب‌آلودگی شدید
تداخلات سالیسیلیک اسید
لازم است پیش از شروع مصرف فرآورده‌های حاوی این ماده، از احتمال تداخل آن با موارد دیگر آگاهی کامل داشته باشید.
کودکان و نوجوانان مبتلا به آبله مرغان یا آنفلوانزا به دلیل خطر بروز سندرم ری (Reye’s syndrome) نباید از سالیسیلیک اسید موضعی استفاده کنند مگر اینکه پزشک برایشان تجویز کرده باشد. سندرم ری یک وضعیت جدی است که باعث تورم در مغز، کبد و سایر ارگان‌های بدن می‌شود.
ابتلا به هر یک از بیماری‌های زیر ممکن است در تصمیم پزشک برای تجویز سالیسیلیک اسید موثر باشد:
- بیماری کبدی
- بیماری کلیوی
- بیماری عروق خونی
- آبله مرغان
- آنفلوانزا
- دیابت
در هنگام مصرف سالیسیلیک اسید از فرآورده‌های زیر در ناحیه درگیر استفاده نکنید مگر با تجویز پزشک متخصص پوست:
- فرآورده‌های حاوی الکل
- صابون‌ها و پاک‌کننده‌های ساینده
- صابون‌ها یا محصولات آرایشی لایه‌بردار
- سایر فرآورده‌های موضعی دارویی مانند بنزوئیل پراکسید، رتینوئیدهای موضعی، کلسی‌پوتریول
- متیل سالیسیلات یا آسپرین هم ممکن است با سالیسیلیک اسید موضعی تداخل داشته باشند.
ملاحظات مربوط به مصرف فرآورده‌های حاوی سالیسیلیک اسید
- این محصولات باید کاملا طبق دستورالعمل مصرف شوند. از مصرف میزان بیشتر یا مدت زمان طولانی‌تر از زمان توصیه‌شده بپرهیزید.
- از تماس این محصولات با چشم‌ها و سایر غشاهای مخاطی مانند دهان، درون بینی و نواحی تناسلی اجتناب کنید. فرآورده‌های حاوی سالیسیلیک اسید روی پوست تحریک‌شده یا دچار عفونت هم نباید استفاده شود.
- بهتر است پوست اطراف ناحیه درگیر را با وازلین بپوشانید تا از آسیب مصون بماند.
- در صورت بارداری یا شیردهی به پزشک خود اطلاع دهید. فواید و خطرات مصرف فرآورده‌های موضعی سالیسیلیک اسید برای مادر و کودک باید توسط پزشک بررسی شود.
- فرآورده‌های حاوی سالیسیلیک اسید در حالت عادی نباید برای کودکان کوچک‌تر از 2 سال تجویز شود. مصرف این فرآورده‌ها در خردسالان باید به دقت پایش شود چون جذب پوستی بالاتری دارند و احتمال بروز حساسیت پوستی در آن‌ها بیشتر است.
جمع‌بندی
سالیسیلیک اسید ماده موثره‌ای پرکاربرد در محصولات مراقبت از پوست است که در بسیاری از فرآورده‌های بدون نسخه یافت می‌شود. این ماده فواید بسیاری برای پوست دارد و معمولا برای درمان آکنه، زگیل، میخچه و پسوریازیس به کار می‌رود. این ماده به عنوان لایه‌بردار عمل می‌کند و التهاب پوست را کاهش می‌دهد. برای اطمینان از ایمنی مصرف سالیسیلیک اسید برای پوست خود، بهتر است پیش از مصرف با پزشک مشورت کنید.
