امروزه استفاده از کافئین در محصولات آرایشی به دلیل فعالیت زیستی بالا و قابلیت این ماده در نفوذ به پوست بسیار رایج است. فرآوردههای مراقبت از پوست حاوی کافئین معمولا با ادعای افزایش شادابی پوست و مو به بازار وارد میشوند. اما آیا واقعا تاثیر مصرف کافئین به صورت موضعی مانند تأثیر نوشیدن یک فنجان قهوه است؟ برای پاسخ به این پرسش، اثرات مختلف کافئین روی پوست و مو و فواید و عوارض آن را در ادامه مقاله بررسی خواهیم کرد.
کافئین چیست؟
کافئین یک ماده محرک طبیعی است که عمدتا در چای، قهوه و کاکائو یافت می‌شود. این ماده، از طریق تغییر ترکیبات شیمیایی موجود در سیستم عصبی مرکزی، انرژی و هوشیاری را افزایش می‌دهد. قهوه و چای معمولا پرکاربردترین منابع کافئین هستند اما این ماده در فرآوردههای مراقبت از پوست و مو مانند کرمهای چشم، سرم‌ها، کرمهای ضد سلولیت و شامپوها هم بسیار پر مصرف است.
خواص آنتی‌اکسیدانی بسیار قوی کافئین به مراقبت از سلول‌ها در برابر تابش پرتو فرابنفش و کاهش سرعت پیری پوست در اثر نور خورشید کمک می‌کند. علاوه بر این، فرآوردههای حاوی کافئین می‌توانند باعث افزایش جریان خون مویرگی در پوست شوند و به تحریک رشد مو از طریق سرکوب آنزیم ۵- آلفاردوکتاز کمک کنند.
با این وجود، این فواید بالقوه محصولات مراقبت از پوست حاوی کافئین موقتی هستند. مطالعات روی این ماده بسیار محدود است و نتایج متناقضی درباره میزان و نحوه عملکرد کافئین برای پوست ارائه شده است. در ادامه به فواید محصولات مراقبت از پوست و موی حاوی کافئین می‌پردازیم.
فواید کافئین برای مو
سابقه مصرف طولانی کافئین، خطر کم سمیت و فواید بالقوه آن برای سلامتی ویژگی‌های مطلوب این ماده است. بعضی مطالعات نشان داده‌اند که این ماده میتواند اثرات مثبتی روی موها داشته باشد. از جمله فواید کافئین برای مو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تحریک رشد مو
یکی از راهکارهای کمکی برای رشد سریع مو استفاده از محصولاتی مانند شامپو تقویت‌کننده و ضدریزش موی حاوی کافئین است. این ماده میتواند فولیکول‌های مو را تحریک کند و باعث رشد سریع‌تر موها شود. همچنین با طولانی‌کردن مرحله رشد (آناژن) چرخه مو، در پرپشت‌تر و بلندتر شدن موها مؤثر است.
مهار دی‌هیدروتستوسترون
دی‌هیدروتستوسترون (DHT) هورمونی است که از تغییر تستوسترون در بدن ایجاد می‌شود و با تضعیف فولیکول یا ریشه مو، ریزش مو با الگوی زنانه و مردانه را ایجاد می‌کند. کافئین میتواند اثرات این هورمون را مهار کند و در نتیجه باعث جلوگیری از ریزش مو شود.
بهبود سلامت پوست سر
کافئین موضعی باعث بهبود جریان خون پوست سر می‌شود. در نتیجه اکسیژن و مواد مغذی ضروری بهتر به فولیکول‌های مو می‌رسد و سلامت پوست سر بهبود می‌یابد. این ماده اثرات ضد التهابی نیز دارد و میتواند التهاب و تحریک پوست سر را تسکین دهد.
تقویت ریشه موها
کافئین میتواند با تقویت ریشه موها و پیشگیری از ریزش موی زودرس، باعث پرپشت شدن موها شود.
بهبود بافت مو
کافئین موضعی میتواند باعث بهبود بافت مو شود و آن را نرم و درخشان کند. این ماده روی وز مو هم اثر می‌گذارد و سلامت کلی موها را ارتقا می‌دهد.
نکته ≫
کافئین موضعی در گروهی از محصولات مراقبت از مو مانند شامپوها، نرم‌کننده‌ها و فرآوردههای درمان پوست سر یافت می‌شود. هنگام انتخاب یک فرآورده، به دنبال محصولی حاوی کافئین باشید که عاری از مواد شیمیایی خشن و ناملایم باشد. همچنین مهم است که محصول را طبق دستورالعمل سازنده مصرف کنید و صبور باشید، چون دیدن نتایج ممکن است به چند هفته زمان نیاز داشته باشد.
آیا کافئین باعث جلوگیری از ریزش مو می‌شود؟
کافئین به صورت موضعی (معمولا به عنوان ماده موثره شامپو) برای ریزش مو به کار می‌رود. به این ترتیب مقادیر بالای کافئین به فولیکول مو می‌رسد بدون اینکه عارضه‌ای برای سایر اندام‌های بدن داشته باشد. مطالعات متعددی نشان داده است استفاده منظم از کافئین روی پوست سر بر کنترل ریزش مو موثر است.
- در یک مطالعه، افرادی که از یک شامپوی حاوی کافئین به مدت ۶ ماه استفاده کرده بودند، افزایش ضخامت و پرپشت شدن موها و کاهش ریزش مو را تجربه کردند.
- در یک مطالعه آزمایشگاهی، فولیکول‌های مو به صورت هم‌زمان در معرض کافئین و تستوسترون قرار گرفتند. نتایج مطالعه نشان داد کافئین میتواند اثر تستوسترون روی فولیکول (که کاهش رشد مو است) را مهار کند. در نتیجه رشد مو افزایش می‌یابد.
- در افراد مبتلا به ریزش مو با الگوی زنانه یا مردانه، مرحله رشد مو به تدریج کوتاه‌تر و مرحله استراحت طولانی‌تر می‌شود. این موضوع باعث کاهش تعداد موها روی سر می‌گردد. برای حل این مشکل، باید زمانی که هر فولیکول مو در مرحله رشد سپری می‌کند را افزایش داد.
- بدن از مولکول‌های مختلفی برای تنظیم مراحل رشد مو استفاده می‌کند. مطالعات آزمایشگاهی نشان می‌دهد که کافئین اثر مستقیمی روی بعضی از این مولکول‌ها دارد و به همین دلیل میتواند فولیکول‌های مو را تحریک کند تا برای مدت بیشتری در مرحله رشد باقی بماند. در نتیجه ریزش مو هم کاهش می‌یابد.
البته تاکنون مطالعات بالینی محدودی اثربخشی موضعی کافئین بر ریزش مو را تایید کرده‌اند و بررسی‌ها برای تایید تحریک رشد مو توسط این ماده ادامه دارد.
فواید کافئین برای پوست
کافئین در فرآوردههای مراقبت از پوست مانند سرم‌های زیر چشم، ماسک صورت و کرمهای ضد سلولیت و بسیاری محصولات دیگر کاربرد دارد. سازندگان این محصولات ادعاهای متفاوتی برای اثربخشی آن‌ها دارند، اما فواید این ماده برای پوست طبق بررسی‌ها، به شرح زیر است:
از پوست در برابر آسیب محافظت می‌کند
کافئین یک آنتی‌اکسیدان است و میتواند از پوست در برابر آسیب ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت کند. رادیکال‌های آزاد ترکیباتی هستند که می‌توانند باعث تجزیه کلاژن و ایجاد خطوط ریز، چین‌وچروک و افتادگی پوست شوند. این ترکیبات زیان‌بار در اثر آلودگی هوا، پرتوهای فرابنفش خورشید و برخی واکنش‌های شیمیایی درون بدن تشکیل میشوند.
پوست را روشن می‌کند
کافئین باعث انقباض عروق خونی زیر چشم می‌شود و در نتیجه جریان خون به پوست این ناحیه کاهش می‌یابد و ظاهر آن را روشن‌تر و نرم‌تر می‌کند.
پف زیر چشم را از بین می‌برد
استفاده از کرمهای دور چشم حاوی کافئین میتواند پف زیر چشم و سیاهی اطراف چشم را که در اثر خستگی و بی‌خوابی ایجاد شده است، کاهش دهد. کافئین با انقباض عروق خونی باعث بهبود موقت تیرگی زیر چشم می‌شود. اما اگر تیرگی نواحی اطراف چشم ناشی از عوامل ژنتیکی باشد، کافئین کمکی به رفع آن نخواهد کرد.
التهاب پوست را آرام می‌کند
اثرات ضد التهاب کافئین روی پوست با مصرف موضعی آن مشخص می‌شود و میتواند باعث کاهش قرمزی و تسکین پوست ملتهب در اثر آفتاب شود.
ظاهر ترک‌های پوستی و سلولیت را بهتر می‌کند
در فصل تابستان کرمهای حاوی کافئین پرطرفدار میشوند چون کافئین میتواند باعث بهبود موقت ظاهر فرورفته پوست در اثر سلولیت یا ترک‌های پوستی شود. (سلولیت یک مشکل پوستی بسیار شایع و بی‌ضرر است که باعث ایجاد برآمدگی و فرورفتگی در ران‌ها، باسن و شکم می‌شود.) کافئین با تحریک آنزیم‌های تجزیه‌کننده چربی، میتواند سلول‌های چربی را به صورت موقتی کوچک کند. در نتیجه برای مدت کوتاهی ظاهری نرم‌تر و بدون فرورفتگی ایجاد می‌شود.
بهترین راه استفاده از کرمهای ضد سلولیت یا ضد ترک پوستی حاوی کافئین، ماساژ آن‌ها روی پوست است. حرکات ماساژ به کافئین کمک می‌کند که آنزیم‌های تجزیه‌کننده چربی را فعال کند.
عوارض جانبی کافئین در محصولات مراقبت از پوست و مو
به دلیل توانایی کافئین در افزایش جریان خون مویرگی، کرمهای حاوی این ماده ممکن است باعث قرمزی پوست شوند. فرآوردههای حاوی غلظت بالای کافئین هم ممکن است باعث سوزش و گزگز پوست حساس گردند. اگر با مصرف فرآورده حاوی کافئین دچار گزگز یا قرمزی پوست شدید، مصرف آن را متوقف کنید.
همیشه پیش از شروع مصرف یک محصول مراقبت از پوست جدید تست پچ پوستی انجام دهید تا از هرگونه واکنش ناخواسته جلوگیری کنید. به این منظور مقدار کمی از محصول را روی پوست پشت بازو بمالید و ۲۴ ساعت صبر کنید. در صورتی که علائم حساسیت مثل قرمزی و خارش را مشاهده نکردید، می‌توانید از آن استفاده کنید.
سوالات متداول
آیا استفاده از محصولات حاوی کافئین برای همه افراد مجاز است؟
فرآوردههای حاوی کافئین معمولا ایمن در نظر گرفته میشوند و در حالت عادی باعث جذب بیش از حد این ماده در بدن نمیشوند. بیشتر محصولات مراقبت از پوست و مو حاوی حداکثر ۳ درصد از این ماده هستند بنابراین با اینکه کافئین میتواند از سد محافظ پوست عبور کند اما احتمال بروز عوارض حانبی یا سمیت با کافئین بسیار نامحتمل است.
آیا محصولات حاوی کافئین در دوران بارداری قابل استفاده هستند؟
ریزش مو در بارداری یا پس از آن، پدیده نادری نیست و بانوان ممکن است تمایل داشته باشند از شامپو یا سرم‌های ضد ریزش با درصد بالای کافئین برای حل این مشکل استفاده کنند؛ اما زنان باردار حتما باید پیش از مصرف فرآوردههای حاوی کافئین با پزشک مشورت کنند. با اینکه احتمال بروز عوارض جانبی ناشی از مصرف موضعی کافئین در دوران بارداری بسیار کم است اما مطالعات کافی در این زمینه وجود ندارد و این احتمال مطرح است که استفاده از کافئین موضعی با افزایش میزان کافئین در جریان خون، خطر زایمان زودرس و وزن کم نوزاد هنگام تولد را افزایش دهد.
مصرف محصولات پوستی حاوی کافئین چه زمانی بیشترین تأثیر را دارد؟
اگر از یک کرم دور چشم، سرم یا مرطوبکننده حاوی کافئین برای روشنکردن یا ازبینبردن پف پوست استفاده میکنید، برای دیدن بهترین نتایج بهتر است آن را در هنگام صبح و با ضربات ملایم انگشت حلقه (به جای مالشدادن پوست) مصرف کنید. از آنجایی که خواص نرمکنندگی پوست کافئین موقتی است، کرمهای ضد سلولیت هم اگر در هنگام صبح استفاده شوند، نتایج قابل مشاهدهتری خواهند داشت.
سخن پایانی
روش‌های مختلفی برای استفاده از کافئین برای پوست و مو وجود دارد از جمله مصرف موضعی یا خوراکی. بسیاری از فرآوردههای حاوی کافئین مانند انواع شامپو، نرم‌کننده، کرم چشم و سرم در بازار در دسترس هستند. باید به این موضوع توجه داشته باشید که اگرچه کافئین ممکن است برای پوست و مو موثر باشد اما یک راه حل جادویی برای مشکلات پوست و مو نیست. بهتر است پیش از مصرف هر فرآورده‌ای با پزشک درباره آن مشورت کنید.
منابع:
pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23075568,
health.com/skincare-benefits-of-caffeine-7509641,
health.clevelandclinic.org/benefits-of-caffeine-for-skin-care,
karger.com/spp/article/33/3/153/296017/Caffeine-and-Its-Pharmacological-Benefits-in-the,
journals.lww.com/jdds/fulltext/2020/24010/therapeutic_use_of_caffeine_in_dermatology__a.4.aspx,
