علائم و درمان شایع‌ترین انواع حساسیت پوستی در کودکان

مهم‌ترین دغدغه مادران و پدران، سلامتی و حال خوب فرزندان است. در میان نگرانی‌های متفاوت والدین، آلرژی‌ها و حساسیت پوستی کودکان می‌توانند چالش‌برانگیز باشند؛ به‌ویژه زمانی که آلرژی به‌صورت مکرر ایجاد شود یا شدت واکنش پوستی کودک، بالا باشد.

تصور اغلب افراد از علائم آلرژی، محدود به عطسه و خارش چشم کودک است، در حالی که حساسیت‌های پوستی، شایع‌ترین نوع آلرژی در کودکان به ویژه در سنین پایین هستند.

در این مقاله دلایل ایجاد حساسیت پوستی در کودکان را بررسی خواهیم کرد و روش‌های مختلفی را برای زندگی راحت و بدون علائم کودک پیشنهاد می‌دهیم. با ما همراه باشید.

آلرژی پوستی در کودکان چیست؟

حساسیت پوستی در کودک نیز مانند بزرگسالان، در اثر پاسخ التهابی بیش از حد سیستم ایمنی به یک عامل خارجی که اکثراً ماده‌ای بی‌ضرر است، رخ می‌دهد. این واکنش غیرعادی می‌تواند باعث بروز علائم پوستی، مانند خارش پوست در کودکان به صورت ملایم تا بروز بثورات شدید شود.

با اینکه حساسیت پوستی در اغلب موارد خطرناک و کشنده نیست، اما می‌تواند بر کیفیت زندگی کودک و خواب او تاثیر بگذارد، عزت نفس او را تضعیف کند و حتی ممکن است تعاملات اجتماعی او را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

انواع حساسیت پوستی در کودکان

انواع مختلف حساسیت‌های پوستی ، دارای محرک‌ها و علائم جداگانه‌ای هستند. شایع‌ترین آلرژی‌های پوستی در کودکان شامل موارد زیر است:

• اگزما؛ که با لکه‌های پوستی خشک و خارش‌دار مشخص می‌شود.
• درماتیت تماسی؛ که در اثر تماس پوست با محرک‌ها و مواد آلرژی‌زا بروز می‌کند.
• کهیر؛ که به صورت برآمدگی‌های قرمز و خارش‌دار ظاهر می‌شود.
• آنژیو اِدِم؛ که نوعی واکنش همراه با تورم است.

در ادامه به علل و عوامل بروز هریک از این موارد خواهیم پرداخت.

۱) اگزما

اگزما در ۱۰ درصد کودکان جهان تشخیص داده می‌شود و معمولاً هم به عوامل ژنتیکی و هم به عوامل محیطی وابسته است.

علائم اگزما در کودکان

• پوست خشک و خارش دار
• تحریک‌پذیری زیاد پوست
• بثورات پوستی قرمز رنگ
• لکه‌های پوستی ضخیم و چرمی‌شکل

بثورات پوستی اگزما معمولاً روی سر و صورت، بازوها، چین‌های پوستی و تنه کودک ظاهر می‌شوند. خاراندن زیاد ممکن است باعث آسیب به پوست شود که خود باعث خارش بیشتر و ایجاد عفونت در زخم‌های باز می‌گردد.

عوامل بروز و تشدید اگزما در کودکان

هریک از موارد زیر می‌تواند علت ایجاد اگزما در کودکان یا شدت گرفتن آن باشد.

• گرده گیاهان
• شوره پوست حیوانات
• برخی غذاها
• مبتلا بودن به آسم یا آلرژی غذایی
• تعریق
• استفاده از پارچه‌های زبر
• برخی انواع صابون و مواد شوینده لباس

۲) درماتیت تماسی آلرژیک

درماتیت تماسی آلرژیک با قرمز شدن پوست همراه با خارش شدید یا یک ضایعه پوستی که بلافاصله پس از مواجهه با عامل حساسیت‌زا بروز می‌کند، مشخص می‌شود.

ضایعات پوستی ممکن است:

• دچار خونریزی شوند.
• ترشح داشته باشند.
• پوسته‌پوسته شوند.
• تاول بزنند.

علت بروز درماتیت تماسی آلرژیک در کودکان

این عارضه معمولاً در اثر تماس مستقیم پوست با مواد حساسیت‌زا مثل برخی انواع پارچه‌، صابون‌ها، مواد آرایشی، برخی داروها، گیاهان یا حتی زیورآلات (معمولاً از جنس نیکل) ایجاد می‌شود. بثورات پوستی غالباً بلافاصله پس از تماس ماده حساسیت‌زا با پوست کودک ظاهر می‌شوند.

در بعضی موارد، فقط یک مواجهه با ماده‌ای حساسیت‌زا (مانند پیچک سمی) برای بروز علائم کافی است، در حالی که برای سایر آلرژن‌ها معمولاً چند بار مواجهه لازم است تا واکنش آلرژیک ایجاد شود.

۳) کهیر

کهیر ممکن است چند دقیقه، چند ساعت یا حتی چند روز پس از مواجهه با ماده محرک روی پوست ایجاد شود. اگرچه کهیر خطرناک نیست، اما اگر تورم در ناحیه گلو و زبان باشد و تنفس را برای کودک مشکل کند، باید به‌سرعت با اورژانس تماس بگیرید. لاتکس، بزاق و شوره پوست حیوانات، عفونت، استرس و بعضی غذاها یا داروها ممکن است باعث تحریک پوست و بروز کهیر شوند.

۴) آنژیوادم

آنژیواِدم نوعی واکنش آلرژیک پوستی است که باعث تورم صورت، دست‌ها، پاها و سایر قسمت‌های بدن می‌شود. این تورم ممکن است بسیار سفت و دردناک شود. در بعضی موارد، آنژیوادم می‌تواند به میزان قابل‌توجهی روی زندگی کودک اثر بگذارد و انجام فعالیت‌های روزانه مانند راه رفتن یا نگه داشتن مداد در دست را برای او مشکل کند.

انواع آنژیوادم و علل بروز آن‌ها

آنژیوادم انواع مختلفی دارد که به دلایل متفاوتی ایجاد می‌شوند؛ مانند:

• آنژیوادم آلرژیک: یک واکنش آلرژیک مثلا در اثر حساسیت به بادام زمینی است که باعث ایجاد تورم می‌شود. این وضعیت در بعضی موارد هم‌زمان با آنافیلاکسی رخ می‌دهد.
• آنژیوادم ایدیوپاتیک: در این نوع آنژیوادم تورم مرتبا در بدن ایجاد می‌شود بدون آن که دلیل مشخصی برای آن وجود داشته باشد.
• آنژیوادم ارثی: این نوع آنژیوادم ناشی از کمبود ژنتیکی نوعی پروتئین در خون است و معمولا زمانی مشاهده می‌شود که کودک سن کمی دارد و محرک مشخصی برای بروز آنژیوادم وجود ندارد.
• آنژیوادم اکتسابی که در اثر داروها و گاهی اختلالات خودایمنی ایجاد می‌شود.

علائم آنژیوادم

آنژیوادم به هر دلیلی که ایجاد شده باشد، باعث تورم می‌شود. با اینکه شایع‌ترین مناطق بروز تورم شامل صورت، لب‌ها، زبان، دست‌ها و پاها است اما احتمال ایجاد آن در همه نقاط بدن وجود دارد. این تورم ممکن است دردناک شود و بر فعالیت‌های کودک در طول روز تاثیر بگذارد.

بعضی انواع آنژیوادم ممکن است همراه با کهیر ایجاد شود اما اغلب اوقات تنها تورم علامت اصلی این مشکل است. در موارد نادر ممکن است این تورم گلو را درگیر کند و باعث انسداد مجرای تنفسی کودک شود. در چنین وضعیتی بلافاصله باید با اورژانس تماس بگیرید.

درمان آنژیوادم

در حقیقت آنژیوادم قابل درمان نیست؛ اما می‌توان آن را با پایش منظم و مصرف دارو تحت نظر پزشک مدیریت کرد. کنترل این شرایط با توجه به نوع آنژیوادمی که کودک به آن مبتلا شده است، صورت می‌گیرد و در بیشتر موارد، علائم بیماری با تجویز دارو کنترل می‌شود. برای بعضی بیماران، تجویز دارو تنها در زمان شعله‌ور شدن علائم بیماری لازم است، اما برخی دیگر به مصرف روزانه دارو نیاز دارند.

محرک‌های شایع آلرژی در کودکان

تشخیص عامل ایجاد آلرژی پوستی در کودک برای مدیریت موثر و پیشگیری از بازگشت علائم ضروری است. محرک‌های شایع آلرژی در کودکان، اغلب جزئی از موارد زیر هستند:

• برخی مواد خوراکی (مانند تخم مرغ)
• مواد عطری
• صابون‌ها
• گرده گیاهان
• شوره پوست حیوانات خانگی
• کپک
• مایت یا هیره گرد و غبار (جانداران میکروسکوپی که معمولاً در گرد و غبار خانه و درون کالای خواب، مانند تشک و پتو زندگی می‌کنند.)

در بعضی موارد، علائم حساسیت پوستی پس از تماس مستقیم پوست با ماده خارجی ظاهر می‌شود؛ و در برخی موارد، ماده حساسیت‌زا بلعیده یا استنشاق شده ‌است.

نشانه‌های حساسیت پوستی ممکن است به همراه سایر علائم حساسیت مانند سردرد، عطسه، گرفتگی و آبریزش بینی ظاهر شوند.

تشخیص عامل ایجاد حساسیت پوستی در کودکان

یک روش موثر برای تشخیص محرک‌ها، فرآیند «حذف و استفاده مجدد» به ویژه در حساسیت‌های غذایی است. این روش شامل حذف مواد حساسیت‌زای احتمالی از محیط زندگی یا رژیم غذایی کودک و پس از آن استفاده مجدد از آن ماده به‌صورت تدریجی است، در شرایطی که کودک از نظر بروز عوارض جانبی تحت نظر است.

همچنین می‌توان تمام موراد خوراکی که احتمال می‌رود باعث بروز آلرژی پوستی باشند را به‌طور هم‌زمان حذف کرد و پس از برطرف شدن علائم کودک، آن‌ها را یک‌به‌یک به رژیم غذایی او اضافه کرد. به این ترتیب، هنگامی که علائم بروز کنند، می‌توان عامل ایجاد آلرژی را مشخص کرد. اگر احتمال می‌رود کودک به بیش از یک ماده خوراکی آلرژی داشته باشد، می‌توان این روند را تا امتحان‌کردن تمام مواردی که در ابتدا حذف شده‌اند، ادامه داد.

یادداشت دقیق علائم می‌تواند در این مسیر بسیار کمک‌کننده باشد. هر گونه شعله‌ور شدن علائم را همراه با آنچه کودک قبل از آن خورده است یا در مواجهه با آن قرار گرفته است، یادداشت کنید.

پزشک با بررسی کامل سابقه کودک و انجام آزمایش‌ می‌تواند عامل ایجاد حساسیت پوستی را تشخیص دهد. اگر نیازی به انجام آزمایش باشد، معمولاً تست پچ (روی سطح پوست) یا تست خراش پوستی (ایجاد خراش‌های بسیار ریز با سوزن به شکلی که باعث درد یا خونریزی نمی‌شود) انجام می‌گردد.

پزشک برای انجام هر دو تست، مقدار اندکی از مواد حساسیت‌زای مختلف را روی پوست کودک قرار می‌دهد. در صورت بروز واکنش، مشخص می‌شود که به احتمال فراوان کودک به آن ماده آلرژی دارد. گاهی ممکن است از آزمایش خون برای تشخیص استفاده شود، البته این آزمایش خصوصاً برای کودکان کم‌سن دقت کافی ندارد.

پیشگیری از حساسیت پوستی در کودکان

پیشگیری از بروز همه واکنش‌های آلرژیک در کودکان و نوزادان امکان‌پذیر نیست، اما راهکارهایی برای کاهش احتمال بروز آن وجود دارد. از جمله:

• لباس‌های کودک را با مواد شوینده ضد حساسیت بشویید.
• از شامپو، لوسیون و صابون غیرعطری استفاده کنید.
• خانه و اتاق کودک را به صورت منظم تمیز کنید و جارو بزنید.
• ملحفه‌های کودک را به صورت هفتگی با آب داغ بشویید تا احتمال رشد مایت گرد و غبار کاهش یابد.
• برای سرویس خواب کودک، از الیاف ضدآلرژی استفاده کنید.

درمان 

درمان‌های متعددی برای حساسیت پوستی کودکان وجود دارد؛ از جمله درمان‌های خانگی و درمان‌های دارویی تجویزشده توسط پزشک.

درمان خانگی حساسیت پوستی کودکان

یک رویکرد جامع، برای مدیریت حساسیت پوستی کودکان بیشترین اثربخشی را دارد. توصیه ما به شما این است که تا حد ممکن تمام موارد زیر را انجام دهید.

۱) یک روتین مراقبت از پوست ملایم داشته باشید

داشتن یک روتین مراقبت از پوست ملایم اهمیت بسیار زیادی دارد. از فرآورده‌های ضد حساسیت و غیر عطری استفاده کنید تا تحریک پوست به حداقل برسد. حمام‌کردن کودک با آب ولرم و استفاده از لوسیون یا کرم مرطوب‌کننده مخصوص کودک بلافاصله پس از استحمام (زمانی که پوست هنوز نم‌دار است) باعث می‌شود پوست کودک هیدارته و سالم بماند.

۲) در انتخاب الیاف دقت کنید

از پارچه‌های نرم و قابل تنفس مثل پارچه نخی برای البسه و ملحفه کودک استفاده کنید. از مواد مصنوعی یا زبر که ممکن است باعث تحریک پوست شده و حساسیت پوستی در کودکان را تشدید کنند، اجتناب کنید.

۳) محیط خانه را مدیریت کنید

تا جایی که ممکن است خانه را عاری از مواد حساسیت‌زا کنید. برنامه منظمی برای نظافت خانه داشته باشید، از دستگاه تصفیه هوا و دستگاه بخور استفاده کنید و حیوانات خانگی را از اتاق کودک دور نگه دارید. با رعایت این موارد، احتمال مواجهه کودک با مواد حساسیت‌زا به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.

۴) کیفیت تغذیه را ارتقا دهید

یک رژیم غذایی متعادل نقش مهمی در مدیریت آلرژی پوستی در کودکان ایفا می‌کند. غذاهای سرشار از اسیدهای چرب امگا- ۳ مثل ماهی سالمون یا گردو و مواد غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان مانند میوه‌ها و سبزیجات می‌توانند سلامت پوست را بهبود بخشند. اجتناب از مصرف هر گونه ماده غذایی حساسیت‌زا نیز ضروری است.

تخم‌مرغ، شیر گاو، گندم و بادام زمینی از شایع‌ترین آلرژن‌های خوراکی هستند.

۵) اگر پزشک دارو تجویز کرده، استفاده از آن را مد نظر قرار دهید

برای بعضی از کودکان، ممکن است مصرف آنتی‌هیستامین‌های خوراکی و کورتیکواستروئیدهای موضعی بدون نسخه برای تسکین علائم ضروری باشد. در این زمینه حتما با پزشک مشورت کنید و حتی اگر این داروها بدون نسخه در دسترس هستند، خودسرانه اقدام نکنید.

۶) از دستکش نخی استفاده کنید

استفاده از دستکش نخی برای نوزادان از خراشیده‌شدن پوست توسط ناخن‌های کودک جلوگیری می‌کند. خاراندان بیش از حد، به پوست آسیب می‌رساند و باعث عفونت می‌شود. سعی کنید همیشه ناخن‌های کودک را کوتاه نگه دارید.

۷) از کمپرس سرد استفاده کنید

استفاده از کمپرس سرد به کاهش تورم و التهاب بثورات پوستی درماتیت تماسی آلرژیک کمک می‌کند. به این منظور یک پارچه نرم و تمیز را در آب سرد خیس کنید و روی ناحیه درگیر قرار دهید. هرگز یخ را مستقیما روی پوست کودک قرار ندهید چون می‌تواند به سرعت باعث سرمازدگی و تخریب پوست لطیف کودک شود.

۸) از شیر مادر استفاده کنید

مطالعات نشان می‌دهد استفاده موضعی از شیر مادر روی نواحی دارای اگزما می‌تواند در کاهش علائم و بهبود اگزمای نوزاد موثر باشد.

۹) روغن زیتون را به صورت موضعی مصرف کنید

مصرف موضعی روغن زیتون طبیعی به دلیل خواص ضد التهابی آن انتخاب مناسبی برای کمک به بهبود بثورات پوستی درماتیت تماسی آلرژیک است.

۱۰) به فرزندتان آموزش دهید

آموزش به کودک درباره آلرژی‌هایی که درگیر آن است و روش‌های مدیریت آن اهمیت فراوانی دارد. بهتر است نحوه اجتناب از مواجهه با محرک‌ها و چگونگی مراقبت از پوست را به کودک آموزش دهید.

۱۱) به دنبال کمک تخصصی باشید

اگر علائم حساسیت پوستی فرزندتان شدید یا مقاوم است، توصیه می‌شود به دنبال کمک تخصصی باشید. کنار آمدن با حساسیت پوستی در کودکان می‌تواند چالش‌برانگیز باشد اما با درپیش گرفتن رویکرد صحیح، قابل کنترل است. راهکارهای ملایم و ایمن همراه با راهنمایی تخصصی می‌تواند کمک شایانی در مدیریت این بیماری داشته باشد.

درمان‌های دارویی

• درمان اگزما: اگزما درمان قطعی ندارد و مدیریت آن عمدتاً بر پایه درمان‌های خانگی مانند استفاده از مرطوب‌کننده است. معمولاً از داروهای بدون نسخه مانند آنتی‌هیستامین‌ها و مسکن‌ها نیز برای کنترل علائم اگزما استفاده می‌شود. پزشک ممکن است داروهای دیگری را برای کمک به درمان تجویز کند؛ مانند کرم‌های موضعی کورتیکواستروئید. این کرم‌ها التهاب و خارش را کاهش می‌دهند و به بهبود ناحیه درگیر کمک می‌کنند.
• درمان درماتیت تماسی: به شدت و علت بروز آن بستگی دارد. اولین مرحله، شستن همه پوست کودک با آب و شوینده مخصوص کودک است. استفاده از کمپرس سرد در ناحیه درگیر به کاهش علائم کمک می‌کند. برای کاهش خارش از پماد یا کرم کورتیکواستروئید در ناحیه درگیر و پوست اطراف آن استفاده می‌شود. اگر واکنش فرزندتان به ماده حساسیت‌زا شدید است، با پزشک او تماس بگیرید. پزشک ممکن است برای تسکین علائم شدید، قرص یا شربت کورتیکواستروئید تجویز کند.
• درمان کهیر: ممکن است از رهاکردن آن به حال خود تا تجویز دارو برای کاهش خارش و تورم متغیر باشد. داروهایی که برای کمک به تسکین خارش و تورم تجویز می‌شوند شامل داپسون، اومالیزوماب و کورتیکواستروئیدها هستند. اگر کهیر پس از شش هفته بهبود پیدا نکرد، داروهای دیگری تجویز خواهد شد. خنک‌کردن دمای محیط و استفاده از البسه آزاد می‌تواند تا زمان شروع اثربخشی داروها به کودک کمک کند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

معمولاً واکنش‌های آلرژیک کودکان، در خانه قابل درمان است. با این وجود در برخی موارد بهتر است به پزشک مراجعه شود:

• اگر بثورات پوستی با گذشت زمان بدتر شدند یا گسترش پیدا کردند باید به پزشک مراجعه کنید.
• در بعضی موارد بثورات پوستی ممکن است علامت بیماری دیگری باشند. اگر همراه با بثورات پوستی علائمی مانند تب، سرفه، تغییر الگوی تغذیه، گریه بیش از حد و خواب‌آلودگی غیرطبیعی وجود داشت، کودک را نزد پزشک ببرید.
• واکنش آلرژیک همراه با خس‌خس سینه، تورم لب‌ها یا زبان یا مشکل در تنفس، نیاز به اقدام فوری پزشکی دارد و در صورت مشاهده باید بلافاصله با اورژانس تماس گرفته شود.

کلام پایانی

واکنش‌های آلرژیک و حساسیت‌های پوستی در کودکان و نوزادان شایع هستند زیرا پوست آن‌ها نابالغ، بسیار ظریف و حساس است. خوشبختانه در بیشتر موارد، این واکنش‌ها خفیف بوده و با درمان‌های خانگی برطرف می‌شوند. اما گاهی لازم است از پزشک متخصص پوست و مو، کمک تخصصی بخواهید.

شناسایی ماده حساسیت‌زا می‌تواند به پیشگیری از واکنش‌های آلرژیک در آینده کمک کند. در بسیاری از کودکان با بالا رفتن سن، آلرژی‌ها خودبه‌خود برطرف می‌شوند اما در برخی دیگر ممکن است در سنین بالاتر آلرژی‌های جدیدی ایجاد شوند.

در هر حال، کودکان در هر سنی به آموزش نیاز دارند تا هم بتوانند تا حد ممکن، علائم آلرژی را کنترل کنند و هم در صورت بروز علائم پوستی، اعتماد و عزت نفس خود را حفظ نمایند.