درماتیت سبورئیک یا درماتیت سبوره یک بیماری پوستی شایع است که باعث ایجاد قرمزی، لکه‌های فلس‌مانند، شوره و بسیاری علائم دیگر روی سر و برخی نواحی بدن مانند صورت می‌شود. در این مقاله درباره این بیماری، علائم و راه‌های درمان آن صحبت خواهیم کرد.
درماتیت سبورئیک چیست؟
درماتیت سبورئیک نوعی التهاب پوستی (درماتیت) غیرمسری و شایع است که باعث ایجاد لکه‌های قرمز خارش‌دار و پوسته‌های چرب روی پوست و نیز شوره‌های سفید یا زرد رنگ با ظاهری پودری یا پوسته‌مانند می‌شود.
این بیماری به‌جز پوست سر میتواند نواحی دیگری از بدن که بیشترین فعالیت غدد چربی در آن وجود دارد مانند بالای کمر و قفسه سینه، صورت، چین‌های پایین بینی، پشت گوش‌ها، ناف، ابروها، زیر سینه‌ها، چین‌های بازو، پا و ران را نیز درگیر کند.
بیماری درماتیت سبوره در صورت بروز روی پوست سر نوزادان، با نام کلاه گهواره (Cradle Cap) شناخته می‌شود و معمولا در سنین ۸ تا ۱۲ ماه برطرف می‌شود.
نکته ≫
درماتیت سبوره یک بیماری مزمن و طولانی‌مدت است و احتمال دارد پس از درمان موفق، گاه به گاه شعله‌ور شود.
چه کسانی در معرض ابتلا به درماتیت سبورئیک هستند؟
به‌طور کلی افراد با شرایط متفاوت می‌توانند علائم درماتیت سبورئیک را بروز دهند، اما:
- این وضعیت بیشتر در نوزادان زیر یک سال و بزرگسالان در سن ۳۰ تا ۶۰ سال دیده می‌شود.
- احتمال ابتلای افرادی که به صورت طبیعی پوست چرب دارند به بیماری درماتیت سبورئیک بیشتر است.
- سابقه ابتلا به پسوریازیس در خانواده هم ممکن است فرد را مستعد درماتیت سبورئیک کند.
- زندگی در آب وهوای خشک و سرد با اینکه باعث ابتلا به این بیماری نمی‌شود اما میتواند باعث وخامت آن شود.
در افراد دارای شرایط زیر احتمال بروز درماتیت سبورئیک افزایش می‌یابد:
- دریافت‌کنندگان عضو پیوندی
- لنفوم هوجکین و غیر هوجکین (نوعی سرطان)
- بیماری پارکینسون
- ویروس HIV
- افسردگی
- فلج عصب صورت
- آسیب نخاع
- صرع
مصرف داروهای زیر هم فرد را مستعد ابتلا به درماتیت سبوره می‌کند:
- لیتیوم
- بوسپیرون
- هالوپریدول دکانوات
- کلرپرومازین
علائم درماتیت سبورئیک
علائم اصلی درماتیت سبورئیک عبارت‌اند از:
- پوسته‌های سفید خارش‌دار روی پوست سر (شوره) که با خاراندن پوسته‌ها شل می‌شوند و روی موها حرکت می‌کنند یا روی گردن و شانه‌ها می‌ریزند.
- پوسته‌های فلس‌مانند قرمز رنگ روی پوست
- بلفاریت (قرمزی و پوسته‌پوسته شدن لبه پلک)
- پلاک‌های پوسته‌پوسته صورتی‌رنگ در دو طرف صورت
- التهاب فولیکول‌های مو روی گونه‌ها و نیمه بالایی بدن
- پوسته‌های زرد رنگ فلس‌مانند روی سر نوزاد (بیماری کلاه گهواره)
علت بروز درماتیت سبورئیک
محققان هنوز درباره علت دقیق بروز این بیماری اطمینان ندارند. به نظر می‌رسد عوامل متعددی در بروز درماتیت سبورئیک نقش داشته باشند؛ از جمله:
- نوعی قارچ به نام مالاسزیا که روی پوست همه زندگی می‌کند اما در بعضی از افراد رشد بیش از حد دارد.
- افزایش سطح آندروژن‌ها (هورمون‌های مردانه)
- افزایش تولید چربی‌های پوست
- یک واکنش التهابی
- سابقه خانوادگی
عوامل دیگری که باعث تحریک یا تشدید بیماری درماتیت سبوره می‌شوند عبارت‌اند از:
- استرس
- پوست دهیدراته
- آب و هوای خشک و سرد
- استفاده از لوسیون‌های بر پایه الکل
- سابقه ابتلا به سایر بیماری‌های پوستی مانند رزاسه، پسوریازیس و آکنه
- خواب ناکافی یا نامنظم
- رژیم غذایی ناسالم
- استعمال دخانیات
تشخیص درماتیت سبورئیک
تشخیص درماتیت سبورئیک آسان است چون ظاهر آن کاملا مشخص و متمایز است. نیازی به آزمایش خون، ادرار یا تست آلرژی نیست. البته در برخی موارد پزشک ممکن است در صورت موثرنبودن درمان‌ها، برای بررسی احتمال ابتلا به بیماری‌های پوستی دیگر، نمونه‌برداری پوست انجام دهد.
درمان درماتیت سبورئیک
درماتیت سبورئیک در نوجوانان و بزرگسالان معمولا بدون درمان برطرف نمی‌شود. نوع درمان به ناحیه درگیر و شدت بیماری بستگی دارد. هدف درمان، کاهش علائم قابل مشاهده و خارش و قرمزی درماتیت سبوره است.
داروهای تجویزی توسط پزشک معمولا شامل ضد قارچ‌های موضعی، مهارکننده‌های کلسی‌نورین و کورتیکواستروئیدها است. در صورت لزوم می‌توان از کراتولیتیک‌ها مانند سالیسیلیک اسید، لاکتیک اسید، اوره و پروپیلن گلایکول هم برای ازبین‌بردن پوسته‌ها استفاده کرد.
معمولا برای کنترل نشانه‌های درماتیت سبورئیک لازم است ترکیبی از درمان‌های زیر برای مدت طولانی انجام شود:
درمان علائم پوست سر
درمان علائم پوست سر بنا به سن فرد در نظر گرفته می‌شود. در مورد مشکل کلاه گهواره نوزادان که میتواند در زمانی که هنوز بند ناف جدا نشده، رخ دهد، نحوه شست‌وشو و محصولات مناسب برای پاک‌کردن پوسته‌ها متفاوت است. در کودکان نیز هیچ‌گاه بدون تجویز از شامپو و لوسیون بزرگسال استفاده نمی‌شود.
درمان علائم پوست سر نوزادان (کلاه گهواره)
مشکل کلاه گهواره معمولا بدون درمان خودبه‌خود برطرف می‌شود. شست‌وشوی پوست سر کودک با شامپو سر و بدن نوزاد نیز به پاکسازی پوسته‌ها کمک خواهد کرد. برای اثر بهتر می‌توانید دو ساعت پیش از حمام، پوست سر کودک را با مقداری کرم مرطوب‌کننده مخصوص نوزاد، ماساژ دهید تا پوسته‌ها کم‌کم نرم شده و در حین شست‌وشو با شامپو راحت‌تر پاک شوند.
احتیاط کنید تا آسیبی به پوست نوزاد نرسد چون ممکن است باعث عفونت شود. اگر مشکل ادامه یافت یا کودک احساس ناراحتی و خارش داشت، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است شامپو یا لوسیون قوی‌تری را تجویز کند. اگر نواحی دیگری از پوست کودک درگیر شده باشد معمولا با استفاده از لوسیون استروئید درمان می‌شود.
درمان علائم پوست سر نوجوانان و بزرگسالان
- موارد خفیف معمولا با استفاده از شامپوهای ضد شوره حاوی پیروکتان اولامین، سلنیوم سولفید یا زینک پیریتیون درمان می‌شوند. از این شامپوها باید دو بار در هفته یا طبق دستورالعمل ذکرشده روی برچسب فرآورده استفاده شود.
- برای کنترل طولانی مدت بیماری درماتیت سبورئیک، پزشک شامپوهای ضد قارچ حاوی سیکلوپیروکس یا کتوکونازول تجویز می‌کند. از این شامپوها می‌توان به صورت روزانه یا دو یا سه بار در هفته برای چند هفته زمانی که شوره سر از بین برود، استفاده کرد. پس از آن برای پیشگیری از عود بیماری، پوست سر باید یک بار در هفته به مدت دو هفته، با آن شسته شود. روش مصرف دقیق شامپوها توسط پزشک معالج تعیین می‌شود.
- در موارد متوسط تا شدید، پزشک ممکن است شامپوهای حاوی بتامتازون والرات، کلوبتازول، فلوسینولون یا لوسیون فلوسینولون را تجویز کند. این فرآورده‌ها را نیز باید دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کرد.
نکته ≫
دوره مصرف تمام این شامپوها و هر محصولی که ترکیب ضد قارچ دارد، محدود است. هرگز به صورت خودسرانه مدت مصرف را تمدید نکنید و همیشه از پزشک بپرسید برای چه مدت باید درمان تجویزی را ادامه دهید.
درمان علائم درماتیت سبوره در صورت و بدن
درمان درماتیت سبورئیک صورت و بدن شامل استفاده از ضد قارچ‌های موضعی، کورتیکواستروئیدها و مهارکننده‌های کلسی‌نورین است.
ضد قارچ‌های موضعی
ضد قارچ‌های موضعی شامل سیکلوپیروکس، کتوکونازول یا سرتاکونازول هستند که به صورت کرم، فوم یا ژل در بازار موجود بوده و به صورت موضعی دو بار در روز به مدت ۸ هفته در ناحیه درگیر استعمال می‌شوند.
کورتیکواستروئیدها
کورتیکواستروئیدهای موضعی شامل بتامتازون والرات، دزوناید، فلوسینولون یا هیدروکوتیزون است که به صورت کرم، لوسیون، فوم، ژل، پماد یا لوسیون در دسترس هستند. از این داروها یک یا دو بار در روز استفاده می‌شود.
اگر درماتیت سبورئیک توسط فرآورده‌های ضد قارچ کنترل نشود، پزشک از این دسته دارویی استفاده می‌کند. کورتیکواستروئیدهای موضعی برای درمان عود بیماری هم کاربرد دارند.
نکته: این داروها در کنار اثرات درمانی و مؤثر، در بلندمدت اثر نامطلوبی روی پوست دارند و آن را نازک می‌کنند، بنابراین نباید بدون وقفه به صورت مداوم برای هفته‌ها و ماه‌ها استفاده شوند.
مهارکننده‌های کلسی‌نورین
مهارکننده‌های کلسی‌نورین موضعی مانند کرم پیمکرولیموس یا پماد تاکرولیموس به عنوان جایگزین کورتیکواستروئیدها تجویز می‌شوند. این داروها دو بار در روز روی ناحیه درگیر مالیده می‌شوند.
در موارد شدید پزشک ممکن است داروی ضد قارچ خوراکی یا نوردرمانی (استفاده از طول موج‌های خاصی از پرتو فرابنفش برای کاهش التهاب پوست) را تجویز کند.
حتما درباره عوارض جانبی داروهای تجویزی با پزشک صحبت کنید و داروها را کاملا مطابق دستور پزشک مصرف نمایید.
درمان‌های خانگی و تغییر سبک زندگی
ممکن است با تغییر سبک زندگی و استفاده از درمان‌های خانگی بتوان تا حدودی این بیماری را کنترل کرد. این رویکرد به نوع پوست، روش مراقبت از مو و علائم فرد بستگی دارد. اما حتی اگر علائم بیماری با استفاده از این روش‌ها برطرف شود، باز هم احتمال عود وجود دارد. برای پیشگیری از شعله‌ور شدن بیماری می‌توان از فرآورده‌های ضد شوره بدون نسخه استفاده کرد. رعایت نکات زیر میتواند به کنترل درماتیت سبورئیک کمک کند:
سرتان را به صورت منظم بشویید
اگر استفاده از شامپوی معمولی به برطرف‌کردن شوره کمک نمی‌کند، از شامپوهای ضد شوره بدون نسخه استفاده کنید. مواد موثره فعال موجود در این شامپوها معمولا عبارت‌اند از:
- پیروکتان اولامین
- زینک پیریتیون
- سلنیوم سولفید
- کتوکونازول
- سالیسیلیک اسید
توجه داشته باشید که شامپوهای حاوی سلنیوم سولفید ممکن است باعث تغییر رنگ موهای رنگ‌شده شوند.
یک شامپوی ضد شوره ممکن است به مرور زمان اثربخشی خود را از دست بدهد زیرا قارچ مالاسزیا که عامل شوره است، به آن مقاوم می‌شود. در این صورت، بهتر است هر از گاهی شامپویتان را تغییر دهید و از شامپوی با ماده موثره متفاوت استفاده کنید تا از این مقاومت پیشگیری شود. برای انتخاب شامپوی جایگزین، حتما با پزشک خود یا داروساز صحبت کنید تا شامپوهایی با مواد مؤثره متفاوت را به شما معرفی کند.
پوسته‌ها را نرم و از موهایتان جدا کنید
مقدار کمی روغن بادام شیرین یا روغن نارگیل را روی پوست سرتان ماساژ داده و اجازه دهید ۱ تا ۳ ساعت باقی بماند. سپس موهایتان را با شانه غیر فلزی شانه کنید و با شامپو بشویید.
پوست‌تان را به صورت منظم بشویید
با استفاده از آب ولرم و یک شوینده غیر صابونی ملایم و مطابق با pH پوست، پوست‌تان را بشویید و پس از آبکشی تا زمانی که هنوز پوست نمناک است از مرطوب‌کننده استفاده کنید.
از فرآورده‌های مراقبت از پوست و موی حاوی الکل استفاده نکنید
فرآورده‌های حاوی الکل ممکن است باعث شعله‌ور شدن بیماری درماتیت سبورئیک شوند.
به آرامی پلک‌هایتان را تمیز کنید
اگر پلک‌هایتان ملتهب یا پوسته‌پوسته است، هر شب آن‌ها را بشویید. چند قطره شامپو بچه را با ۳۰ میلی‌لیتر آب ولرم مخلوط کنید، یک گوش پاک‌کن را به آن آغشته کرده و روی پوسته‌ها بکشید. فشردن ملایم پارچه گرم و مرطوب روی پلک هم میتواند کمک‌کننده باشد.
همچنین می‌توانید از شامپوی مخصوص پلک استفاده کنید.
موهای صورت (ریش و سبیل) را به صورت منظم با شامپو بشویید
درماتیت سبورئیک ممکن است در پوست زیر ریش و سبیل وخیم‌تر باشد. تا زمان بهبودی علائم به صورت روزانه موهای صورت را با شامپوی حاوی کتوکونازول ۱ درصد بشویید. پس از آن یک بار در هفته یا هر دو هفته یک بار از شامپو استفاده کنید. اصلاح منظم موهای صورت هم میتواند به کاهش علائم این بیماری کمک کند.
درمان‌های جایگزین
درمان‌های جایگزین متعددی برای کمک به کنترل نشانه‌های درماتیت سبورئیک استفاده می‌شوند اما شواهد علمی زیادی برای اثبات اثربخشی آن‌ها وجود ندارد. بهتر است پیش از افزودن هریک از این درمان‌ها به روتین مراقبتی خود با پزشک مشورت کنید.
از جمله این درمان‌های پرطرفدار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
روغن درخت چای
شامپوی حاوی ۵ درصد روغن درخت چای را می‌توان روی نواحی درگیر استفاده کرد. باید توجه داشت که این روغن ممکن است در بعضی افراد باعث بروز واکنش آلرژیک شود. پس همیشه ابتدا آن را روی پوست پشت بازو تست کنید.
آلوئه‌ورا
استفاده از ژل آلوئه‌ورا روی ناحیه درگیر میتواند در تسکین التهاب و کاهش خارش موثر باشد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت تشدید علائم یا عود بیماری درماتیت سبورئیک، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است میزان مصرف دارو را تغییر دهد، داروی دیگری را به رژیم درمانی شما اضافه کند یا دارو را به‌طور کل تغییر دهد.
سخن پایانی
اگرچه درماتیت سبورئیک ناراحت‌کننده است و باعث ایجاد خارش می‌شود، اما ضرری برای سلامتی انسان ندارد. خوشبختانه این بیماری با درمان قابل کنترل است و نیازی نیست خارش پوست و وجود پوسته‌های سفید روی لباس‌تان را هر روز تحمل کنید.
