عوامل متعددی ممکن است عامل بروز درد پوست سر باشند، از شوره سر تا عفونت و برخی بیماری‌های عصبی. علائم شایع این وضعیت شامل احساس سوزش یا گزگز در کنار خارش و پوسته‌پوسته شدن است.
در ادامه درباره درد پوست سر، علائم مرتبط با آن و درمان‌های موجود صحبت خواهیم کرد.
درد پوست سر چیست؟
درد پوست سر می‌تواند در اثر عوامل مختلفی مانند بیماری‌های پوستی، سردرد، عفونت، آفتاب‌سوختگی و بسیاری موارد دیگر ایجاد شود. عروق خونی، پایانه‌های عصبی و فولیکول‌های موی متعددی در پوست سر قرار دارد و همین موضوع آن را به منطقه حساسی برای درد تبدیل می‌کند.
با توجه به علت زمینه‌ای، درد و حساسیت پوست سر می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و به صورت ضربان‌دار، گزگز کردن، خارش یا سوزش احساس شود.
خوشبختانه درمان‌های خانگی، بدون نسخه و تجویزی بسیاری برای کمک به کنترل درد پوست سر وجود دارد که براساس علت زمینه‌ای بروز آن انتخاب می‌شود.
دلایل درد پوست سر
شایع‌ترین دلایل درد پوست سر شامل موارد زیر است:
درماتیت
درماتیت یا اگزما می‌تواند باعث خشکی، قرمزی و خارش پوست در بخش‌های مختلف بدن از جمله پوست سر شود. این بیماری ممکن است در اثر عوامل ژنتیکی، فعالیت بیش‌ازحد سیستم ایمنی، آلرژی و مواد محرک ایجاد شود. اگر پوست سر شما ملتهب، تحریک‌شده و دردناک است و به نظر می‌رسد این علائم در اثر درماتیت باشد، بهتر است برای تشخیص دقیق نوع درماتیت و عوامل محرک آن به پزشک مراجعه کنید.
درمان این بیماری به نوع درماتیتی که فرد به آن مبتلا شده بستگی دارد. در بعضی موارد تنها با اجتناب از تماس با ماده محرک یا حساسیت‌زا، درماتیت تماسی درمان می‌شود. در سایر موارد از جمله درماتیت سبورئیک، درمان شامل استفاده از شامپوهای بدون نسخه یا تجویزی حاوی ترکیباتی مانند سلنیوم سولفید یا روغن درخت چای است.
عفونت‌ها
عفونت پوست سر در اثر یک عامل بیماری‌زا (پاتوژن) از جمله ویروس‌ها، قارچ‌ها، انگل‌ها یا باکتری‌ها ایجاد می‌شود و می‌تواند باعث تحریک پوست سر و ایجاد درد شود. از جمله عفونت‌های شایع پوست سر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فولیکولیت (Folliculitis): عفونت فولیکول‌های مو که می‌تواند منجر به بروز علائمی مثل درد، تحریک و خارش پوست سر شود.
- فرونکلوزیس (Furunculosis) : عفونت فولیکول‌های مو و غدد ترشح‌کننده چربی که موجب بروز تک‌جوش‌هایی می‌شود که به سرعت پر از چرک می‌شوند.
- کربونکلوزیس (Carbunculosis): ایجاد جوش‌های چرکی (کورک) به صورت دسته‌ای زیر سطح پوست در اثر عفونت، که این مورد نیز زیرمجموعه فولیکولیت است.
درمان این وضعیت به نوع عفونت پوست سر بستگی دارد. پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک خوراکی تجویز کند یا از آنتی‌بیوتیک موضعی همراه با کورتیکواستروئید موضعی ضعیف برای کمک به کاهش علائم استفاده نماید.
اگر انگل‌ها (مثل شپش یا کنه) علت درد پوست سر باشد پزشک ممکن است دایمتیکون را برای درمان تجویز کند. برای عفونت‌های قارچی هم داروهای ضد قارچ موضعی یا خوراکی توسط پزشک نسخه می‌شود.
برای موارد خفیف فولیکولیت، درمان‌های خانگی مانند پاک‌کننده‌های آنتی‌باکتریال یا کرم‌های ضد خارش می‌تواند کمک‌کننده باشد. موارد شدیدتر این بیماری نیازمند استفاده از آنتی‌بیوتیک است. اگر جوش‌های چرکی روی پوست سر ایجاد شده باشند، باید توسط پزشک تخلیه شود.
پسوریازیس
پسوریازیس پوست سر وضعیتی است که در آن سرعت رشد و تقسیم سلول‌های پوستی افزایش می‌یابد و باعث ایجاد لکه‌های قرمز، خارش‌دار و پوسته‌پوسته روی پوست می‌شود. پوست سر معمولا اولین جایی است که علائم این بیماری بروز می‌کند و می‌تواند دردناک باشد.
درمان پسوریازیس پوست سر شامل موارد زیر است:
- کورتیکواستروئیدهای موضعی: برخی شامپوهای دارویی و فرآورده‌های بدون نسخه حاوی سالیسیلیک اسید می‌توانند در درمان پسوریازیس پوست سر موثر باشند.
- دیترانول: این دارو با کنترل رشد سلول‌های پوست، از افزایش سرعت تکثیر سلول‌ها نسبت به سرعت ریزش آن‌ها، جلوگیری می‌کند.
- آنالوگ‌های ویتامین D: ویتامین D می‌تواند به کاهش سرعت رشد سلول‌های پوستی کمک کند.
- داروهای تجویزی برای پسوریازیس پوست سر متوسط تا شدید: شامپوی کلوبتازول (نوعی درمان استروئیدی) و شامپوی کتوکونارول (داروی ضد قارچ) معمولا یک روز در میان تجویز می‌شود.
- نور درمانی: در این روش از نور فرابنفش برای کاهش سرعت رشد سلول‌های پوست و درمان پسوریازیس پوست سر بهره می‌برند.
تنش ناشی از مدل مو
بعضی مدل‌های مو می‌توانند باعث درد و ناراحتی پوست سر شوند. به ویژه، مدل موهای محکم می‌تواند باعث التهاب عروق خونی پوست سر و فولیکول‌های مو گردد. موی دم اسبی، گوجه‌ای، بافت یا هر مدل مویی که محکم بسته می‌شود، می‌تواند باعث آسیب فولیکول‌ها و بروز درد پوست سر و ریزش مو شود. این نوع ریزش مو که به آن ریزش موی کششی گفته می‌شود در حقیقت کم‌پشت‌شدن تدریجی موها در محل کشیده‌شدن مو است.
اگر باز گذاشتن موها یا شل بستن مو درد پوست سر را کاهش ندهد یا ریزش مو هم به صورت هم‌زمان ایجاد شده باشد، بهتر است برای دریافت درمان به پزشک مراجعه کنید.
آفتاب‌سوختگی
آفتاب‌سوختگی می‌تواند باعث آسیب و تحریک پوست سر و ایجاد درد شود. سایر علائم آفتاب‌سوختگی عبارت‌اند از:
- قرمزی پوست سر
- تورم
- تاول
- خشکی و پوسته‌پوسته شدن پوست
اگر سوختگی شدید باشد، ممکن است منجر به ضعف، دهیدراتاسیون، سردرگمی، ازهوش‌رفتن و در شوک رفتن شود.
در بیشتر موارد، آفتاب‌سوختگی را می‌توان در خانه درمان کرد. شما می‌توانید درد پوست سرتان را با دوش ملایم آب سرد یا استفاده از کمپرس سرد و مرطوب روی سر تسکین دهید. مسکن‌های بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن و کرم مرطوب‌کننده حاوی عصاره آلوئه‌ورا هم می‌توانند به کاهش درد کمک کنند.
بهتر است از مصرف شامپوها یا فرآورده‌های مراقبت از موی حاوی ترکیباتی که قابلیت تحریک پوست سر را دارند، اجتناب کنید. فرآورده‌های حاوی بنزوکائین یا ترکیبات مشابه، جزو این موارد هستند.
آرتریت گیجگاهی
آرتریت گیجگاهی (که به عنوان آرتریت سلول غول‌آسا یا آرتریت هورتون نیز شناخته می‌شود) شامل التهاب شریان‌های گیجگاهی و سایر عروق خونی بدن از جمله آئورت است. این بیماری می‌تواند باعث نابینایی، بروز مشکلات جدی مانند سکته مغزی و بیماری کلیه شود. آرتریت گیجگاهی نادر است و بیشتر زنان بالای ۵۰ سال را درگیر می‌کند. یکی از علائم این بیماری درد و حساسیت پوست سر به لمس است که می‌تواند در افراد مختلف، متفاوت باشد.
توجه داشته باشید که آرتریت گیجگاهی یک وضعیت تهدیدکننده حیات است و باید با بروز اولین علائم به سرعت تحت درمان قرار گیرد.
آرتریت گیجگاهی با استفاده از دارو مدیریت می‌شود. خط اول درمان این بیماری گلوکوکورتیکوئیدها مثل پردنیزون است که به کاهش التهاب در بدن کمک می‌کند.
سردرد و بیماری‌های عصبی
سردرد و اختلالات عصبی مثل میگرن می‌توانند پوست سر را هم درگیر کنند. برای مثال، سردرد تنشی که با دردی گنگ در اطراف گیجگاه، پشت چشم‌ها و ناحیه گردن شناخته می‌شود، با انقباض و کشیدگی شدید عضلات گردن یا پوست سر آغاز می‌گردد. در بعضی افراد، درد ناشی از این بیماری در ناحیه پوست سر شدیدتر از سایر نقاط است.
تجربه آلودینیا یا بیش‌فعالی عصبی در بیماران مبتلا به میگرن مزمن بسیار شایع است. در این وضعیت پایانه‌های عصبی باعث می‌شوند پوست سر در پاسخ به کارهای معمول مثل شانه‌کردن موها یا پوشیدن کلاه دچار درد شدید و غیرعادی شود.
درد شدید پوست سر ممکن است در نتیجه نورالژی اکسی‌پیتال (پس‌سری) ایجاد شود که در آن اعصاب ناحیه پوست سر دچار آسیب شده و ملتهب می‌شوند.
هر گونه تغییر در الگوی سردرد که روی پوست سر تاثیر بگذارد را بهتر است با پزشک در میان بگذارید.
درمان به نوع اختلال فرد مبتلا بستگی دارد. برای مثال، برای درمان سردرد تنشی از مسکن‌های بدون نسخه استفاده می‌شود. بسیاری از افراد مبتلا به این نوع سردرد می‌توانند آن را در خانه درمان کنند اما افراد مبتلا به سردرد تنشی راجعه (بازگشت دوباره) ممکن است به مصرف داروهای تجویزی مثل داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای نیاز پیدا کنند.
فیبرومیالژی
فیبرومیالژی یک اختلال درد مزمن است که بافت نرم بدن را درگیر می‌کند. علت دقیق بروز این بیماری مشخص نیست اما عواملی مانند ژنتیک، اختلالات شیمیایی و آنالیز غیرعادی پیام‌های درد در سیستم عصبی مرکزی ممکن است در بروز آن نقش داشته باشند. فیبرومیالژی باعث بروز درد مزمن و گسترده در بدن از جمله پوست سر و دستگاه گوارش و برخی علائم دیگر می‌شود.
درمان این بیماری مبتنی بر بهبود علائم و سطح کیفی زندگی است. به این منظور معمولا بیماری‌هایی که در کنار فیبرومیالژی ایجاد می‌شود، درمان می‌شوند از جمله:
- اختلالات خواب
- چاقی
- افسردگی
- مشکلات روان‌شناختی
برای کمک به تحمل درد نیز پزشک داروهایی مانند داروهای ضد افسردگی، داروهای آرام‌بخش و گاباپنتنوئیدها را تجویز می‌کند. روش‌هایی مانند مدیریت استرس یا ورزش‌کردن هم در کاهش درد مؤثر است.
ریزش مو
گاهی ممکن است در بعضی انواع ریزش مو درد پوست سر هم ایجاد شود. مطالعات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به «تلوژن افلوویوم» (ریزش موی ناگهانی ناشی از استرس شدید) و «آلوپسی آره‌آتا» یا ریزش موی سکه‌ای، درد و حساس‌شدن پوست سر را به عنوان علامت تجربه می‌کنند. در چنین شرایطی برای یافتن علت ریزش مو و درد پوست سر و آغاز روند درمانی مناسب از یک پزشک متخصص پوست و مو کمک بگیرید.
درمان‌های خانگی برای درد پوست سر
درمان اختصاصی درد پوست سر به علت زمینه‌ای بروز آن بستگی دارد. اما برخی درمان‌های خانگی و بدون نسخه هم می‌تواند به کاهش درد و رفع مشکلات پوست سر کمک کند. برخی از این درمان‌ها عبارت‌اند از:
- استفاده از شامپوی آنتی‌باکتریال برای ازبین‌بردن بثورات پوستی خفیف یا لکه‌های پوسته‌پوسته.
- استفاده از فرآورده‌های ضد خارش و حاوی سالیسیلیک اسید برای کنترل خارش، تحریک و التهاب پوست سر
- اجتناب از قرارگرفتن در معرض محرک‌های درماتیت تماسی یا عوامل ایجاد درد ناشی از پسوریازیس پوست سر
- استفاده از کمپرس سرد یا گرم برای تسکین موقت ناراحتی و التهاب
- بازکردن مدل موهای محکم برای استراحت‌دادن به فولیکول‌ها و تارهای مو
- ماساژ ملایم پوست سر با نوک انگشتان یا ابزار مخصوص برای کاهش سردرد تنشی و بهبود گردش خون پوست سر
چگونه پوست سر سالم داشته باشیم؟
مراقبت بیشتر از پوست سر می‌تواند به بهبود سلامت مو و پیشگیری از ایجاد درد یا حساسیت در پوست سر کمک کند. رعایت نکات زیر برای دست‌یابی به این مورد توصیه می‌شود.
- تا حد امکان از خاراندن پوست سرتان اجتناب کنید تا احتمال تحریک، خون‌ریزی و ریزش مو کاهش یابد.
- شست‌وشو و حالت‌دادن موها را با ملایمت انجام دهید. بهتر است استفاده از سشوار و ابزارهای حرارتی که می‌توانند باعث کشیده‌شدن موها و تحریک یا حتی سوختن پوست حساس سر شوند را محدود کنید.
- استرس را کاهش دهید. استرس باعث بدتر شدن پسوریازیس پوست سر می‌شود. حرکات کششی گردن هم می‌تواند به پیشگیری از سردرد تنشی و درد ناشی از آن کمک کند.
- با استفاده از کلاه یا روسری یا اسپری‌های ضد آفتاب مخصوص از پوست سرتان در برابر آفتاب‌سوختگی محافظت نمایید.
- پیش از مصرف هر فرآورده جدید مخصوص مو یا پوست سر، آن را ابتدا در مقادیر اندک تست کنید تا مطمئن شوید باعث ایجاد تحریک پوست سر و ایجاد درد یا حساسیت نمی‌شود.
سخن پایانی
با اینکه ممکن است پوست سر بعضی افراد حساس‌تر از دیگران باشد، اما یک بیماری زمینه‌ای هم می‌تواند علت بروز درد پوست سر باشد. اگر علائم‌تان شدید است و از بین نمی‌رود، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. مدت زمان لازم برای بهبود درد پوست سر ممکن است از چند روز تا چند هفته متغیر باشد و به علائم شما بستگی دارد.
