زینک اکساید چیست؟ با ۱۲ فایده مهم آن برای پوست آشنا شوید

صدها سال است که از زینک اکساید برای حفظ سلامت و مراقبت از پوست استفاده می‌شود. امروزه، زینک اکساید عموما برای درمان آسیب‌های پوستی مانند سوختگی پای نوزاد، تحریک پوست، ترمیم زخم و محافظت در برابر پرتوهای خورشید به کار می‌رود. این ماده می‌تواند با ایجاد یک لایه محافظ روی پوست، به حفظ رطوبت و جلوگیری از ورود عوامل بیماری‌زا کمک کند. اگرچه این ترکیب فواید بسیاری برای سلامتی دارد اما ممکن است برای بعضی افراد عارضه جانبی ایجاد کند به ویژه اگر از سایر فرآورده‌های حاوی این ماده به صورت هم‌زمان استفاده شود.

در این مقاله خواص و اثرات زینک اکساید را بررسی خواهیم کرد و به عوارض جانبی احتمالی آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

زینک اکساید چیست؟

زینک اکساید یک ماده شیمیایی غیرآلی به شکل پودر سفید است که در نتیجه اکسید شدن زینک (روی) تولید می‌شود. این ماده به دلیل نامحلول بودن در آب کاربردهای فراوانی دارد و در بسیاری از کرم‌ها و محصولات آرایشی استفاده می‌شود. این ماده در کنار سایر ترکیبات، می‌تواند به سلامت و تسکین پوست و محافظت در برابر محرک‌ها کمک کند. البته زینک اکساید تنها مختص مراقبت از پوست نیست و در صنعت هم کاربردهای فراوانی دارد.

فواید زینک اکساید برای پوست

زینک اکساید فواید متعددی برای پوست دارد که در ادامه به بررسی برخی از آن‌ها می‌پردازیم.

۱) محافظت در برابر نور خورشید

زینک اکساید ترکیب اصلی فرآورده‌های ضد آفتاب فیزیکی است که یک لایه محافظ بین پوست و نور خورشید ایجاد می‌کند و با بازتاب پرتوهای فرابنفش از روی پوست، مانع نفوذ و اثر تخریبی آن‌ها می‌شود.

این لایه محافظ به پیشگیری از تبخیر رطوبت از طریق اپیدرم پوست (TEWL) و مرطوب نگه‌داشتن آن نیز کمک می‌کند. زینک اکساید یک ماده خنثی است؛ به این معنی که پوست را تحریک نمی‌کند و به همین دلیل ضد آفتاب‌های فیزیکی، جایگزین مناسبی برای ضد آفتاب‌های شیمیایی در افراد دارای پوست حساس یا کودکان هستند.

۲) اثر ضد باکتری

زینک اکساید دارای خاصیت ضد باکتری است که به محافظت از پوست در برابر باکتری‌ها و نیز پایداری فرآورده‌ها کمک می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود به مواد نگهدارنده کمتری برای محافظت از محصول در برابر فاسد شدن یا آلوده شدن حین مصرف نیاز باشد.

یکی دیگر از مزایای اثر ضد باکتری زینک اکساید کمک به کاهش عفونت‌های ثانویه در پوست‌های مبتلا به آکنه است. این عفونت‌های ثانویه زمانی بروز می‌کنند که آکنه‌ باعث ایجاد زخم باز روی پوست شود. خاصیت ضد باکتری این ماده آن را به یکی از ترکیبات پرمصرف در پمادهای ضدعفونی‌کننده تبدیل کرده است.

۳) اثر ضد آکنه

زینک اکساید معمولا در فرمولاسیون فرآورده‌های مورد استفاده برای درمان آکنه به کار می‌رود. خاصیت ضد باکتری این ماده در کنار کمک به بهبود زخم و کاهش تحریک و قرمزی پوست باعث اثربخشی آن در درمان آکنه شده است.

زینک اکساید معمولا به عنوان یک مکمل تغذیه‌ای نیز همراه با سایر درمان‌های ضد آکنه تجویز می‌شود چون زینک می‌تواند به عنوان یک مولکول کمکی در فرآیند ترمیم DNA و ساخت کلاژن عمل کند. با این وجود، توجه به این نکته مهم است که تحقیقات در این زمینه ادامه دارد و هنوز نتیجه درمانی قطعی به دست نیامده است.

مکمل زینک باید حتما با مشورت پزشک استفاده شود. معمولا مصرف بیشتر مواد غذایی حاوی زینک راه بهتری برای افزایش دریافت این ماده است. از جمله مواد غذایی که میزان زینک بالایی دارند می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• گوشت قرمز
• آجیل
• دانه‌ها و تخمه‌ها
• حبوبات

۴) کنترل ترشح چربی

زینک اکساید اثر قابض دارد و مصرف موضعی آن، از تولید چربی اضافی توسط پوست جلوگیری می‌کند. به همین دلیل زینک اکساید برای افراد دارای پوست چرب بسیار مفید است. کاهش تولید چربی به حفظ تعادل چربی و کاهش احتمال بروز آکنه هم کمک می‌کند.

۵) افزایش رطوبت پوست

زینک اکساید با ایجاد یک لایه محافظ روی سطح پوست و جلوگیری از تبخیر آب از سطح آن، می‌تواند پوست را مرطوب نگه دارد. از آنجا که با بالا رفتن سن توانایی پوست در تنظیم رطوبت کاهش پیدا می‌کند، حفظ رطوبت پوست اهمیت بیشتری می‌یابد.

۶) کاهش تحریک پوست

زینک اکساید معمولا به دلیل قابلیت آن در تسکین پوست حساس یا تحریک‌شده مورد استفاده قرار می‌گیرد. شما ممکن است این ترکیب را به عنوان ماده موثره در شامپوهای ضد شوره برای پیشگیری از پوسته‌پوسته و خشک‌شدن پوست سر، فرآورده‌های ضد آکنه و محصولات مخصوص پوست حساس و کرم‌های تخصصی برای تسکین پوست کودکان بیابید.

۷) اثر ضد خارش

لوسیون‌های حاوی زینک اکساید به دلیل خواص تسکین‌دهنده آن معمولا برای درمان علامتی خارش استفاده می‌‌شوند. زینک همچنین باعث کاهش ترشح هیستامین می‌شود که یک واسطه مهم برای ایجاد پاسخ التهابی و القاکننده خارش است. در نتیجه این ماده درمان موثری برای خارش‌های پوست به دلایل متفاوت خواهد بود.

۸) اثر ضد پیری

زینک اکساید می‌تواند اثرات ضد پیری هم داشته باشد. همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره شد، این ماده از تبخیر آب از سطح پوست جلوگیری می‌کند که برای پوست در حال پیری بسیار مهم است. با بالا رفتن سن، میزان چربی‌ تولید شده توسط پوست کاهش می‌یابد و در نتیجه توانایی پوست در حفظ آب کمتر می‌شود. جنبه دیگری که زینک اکساید می‌تواند در کاهش علائم پیری پوست موثر باشد، نقش آن در فرآیند ترمیم DNA و سنتز کلاژن است؛ البته همان‌‌طور که قبلا اشاره شد، هنوز مطالعات کافی در مورد این ویژگی زینک انجام نشده ‌است.

۹) درمان بثورات پوشک

یکی از مشهورترین کاربردهای زینک اکساید کاهش بروز بثورات پوشک یا ادرار سوختگی نوزادان با ایجاد یک لایه محافظ روی پوست ظریف نوزاد است. این لایه محافظ اثر باکتری‌ها و مواد محرک موجود در ادرار یا مدفوع را کاهش می‌دهد. همچنین خواص ضد باکتری و تسکین‌دهنده این ماده در کنار اثربخشی آن در حفظ رطوبت پوست، آن را به یکی از مواد موثره اصلی برای درمان سوختگی پای نوزاد تبدیل کرده است.

البته بهتر آن است که پیش از بروز این مشکلات طاقت‌فرسا برای پوست کودک، از یک کرم تعویض پوشک معتبر که حاوی زینک‌اکساید باشد به صورت منظم استفاده کنید؛ زیرا آمارها نشان می‌دهند از هر ۳ کودک، دو نفر دچار راش پوشک و ادرارسوختگی می‌شوند.

۱۰) ترمیم زخم

از زینک اکساید برای درمان زخم‌های مزمن نیز استفاده می‌شود. این ماده باعث کاهش تحریک و قرمزی پوست، بهبود اپی‌تلیزاسیون (مرحله نهایی بهبود زخم که در آن یک لایه جدید از سلول‌های جدید پوست روی زخم تشکیل می‌شود) و کاهش بافت‌های مرده و افزایش سرعت ترمیم زخم می‌شود. همچنین ذرات نانوی زینک اکساید اثرات آنتی‌اکسیدانی، ضد قارچی، ضد التهابی و آنتی‌باکتریال دارند که در کمک به ترمیم زخم بسیار موثر است.

استفاده موضعی از پماد اختصاصی ترمیم زخم حاوی زینک اکساید برای زخم‌های باز، باعث جذب آرام اما پیوسته این ماده و افزایش سطح زینک در لایه اپیدرم، مایع بینابینی و درم می‌شود. در نتیجه نه تنها کمبود موضعی زینک برطرف می‌شود و ترمیم زخم بهبود می‌یابد بلکه اثرات فارماکولوژیک و دارویی نیز دارد.

زینک اکساید در مدیریت مشکلات پوستی و زخم‌های پا از جمله زخم پای دیابتی بسیار مفید است چون به ایجاد یک لایه محافظ، کاهش التهاب و به وجود آوردن یک محیط مرطوب برای درمان زخم در مناطقی که یکپارچگی پوست از بین رفته است، کمک می‌کند.

۱۱) سوختگی‌ها

ذرات نانوی زینک و زینک اکساید به دلیل داشتن اثرات ضد باکتری قوی، در درمان زخم‌های ناشی از سوختگی کاربرد دارند. ذرات نانوی زینک اکساید می‌توانند چسبندگی سلولی، تکثیر سلولی و حرکت سلول‌های پوست به سمت زخم را بهبود بخشند. این ذرات دارای خاصیت ضد باکتری و ضد التهاب هستند و می‌توانند به عنوان یک منبع موقت از یون زینک برای درمان زخم‌ها عمل کنند. ذرات نانوی زینک معمولا روی بانداژهایی از جنس پلی‌ساکارید یا پلیمر قرار می‌گیرند تا استفاده از آن‌ها برای درمان زخم‌های سوختگی آسان‌تر شود.

در مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۲ اثر زینک اکساید و سیلور سولفادیازین موضعی در درمان زخم‌های سوختگی مقایسه شد. در نتیجه این مطالعه مشخص شد زینک اکساید در بهبود اپی‌تلیزاسیون و کاهش تشکیل اسکار (جای زخم) موثرتر از سیلور سولفادیازین است.

۱۲) زگیل

زگیل یکی از شایع‌ترین عفونت‌های ناشی از ویروس پاپیلومای انسانی است که درمان‌های مختلفی برای آن در دسترس است. یکی از درمان‌های پرکاربرد و موثر برای رفع زگیل معمولی، مصرف موضعی یا خوراکی زینک است. زینک خوراکی یا موضعی به عنوان درمانی موثر برای زگیل به ویژه در کودکان که استفاده از درمان‌های تهاجمی و دردناک با محدودیت همراه است، کاربرد دارد.

استفاده موضعی از زینک به دلیل در دسترس بودن، هزینه اندک و احتمال کم بروز عوارض جانبی، می‌تواند گزینه مناسبی برای درمان زگیل‌های ویروسی پوستی باشد.

در بسیاری از مطالعات اثربخشی این نوع درمان بدون بروز عارضه جانبی قابل توجه گزارش شده است. در یک مطالعه روی ۴۴ نفر، اثربخشی زینک اکساید ۲۰ درصد در درمان زگیل، از تأثیر پماد حاوی سالیسیلیک اسید ۱۵ درصد و لاکتیک اسید ۱۵ درصد بیشتر بود. در این مطالعه، پس از ۳ ماه مصرف زینک اکساید، نیمی از بیماران به طور کامل درمان شدند.

در مطالعه دیگری از پماد زینک اکساید ۱۵ درصد به مدت ۴ هفته برای کاهش اندازه زگیل معمولی دست استفاده شد. نویسندگان مقاله به این نتیجه رسیدند که از این ماده می‌توان به عنوان درمان کمکی برای کاهش اندازه زگیل و افزایش اثربخشی سایر درمان‌ها‌ استفاده کرد.

عوارض جانبی زینک اکساید

زینک اکساید ضد حساسیت و غیرکومدون‌زا است و باعث انسداد منافذ پوست یا تحریک آن نمی‌شود. این ماده عموما برای مصرف ایمن است. با این وجود زینک اکساید ممکن است در بعضی افراد باعث بروز واکنش‌های آلرژیک مثل تورم، قرمزی، خارش یا گزگز پوست شود. افرادی با سابقه حساسیت‌های پوستی یا کسانی که مستعد آلرژی هستند، باید پیش از مصرف هر نوع فرآورده حاوی زینک اکساید با پزشک مشورت کنند.

نکته بسیار مهم: زینک اکساید ممکن است به تدریج در طول زمان در بدن شما جمع شود و با استفاده از یک کرم یا فرآورده مراقبت از پوست تخصصی حاوی این ماده، میزان آن در بدن از حد مجاز فراتر رود. به همین دلیل مشورت با پزشک پیش از مصرف هر مکمل زینک یا استفاده از فرآورده موضعی حاوی زینک با دوز بالا اهمیت فراوانی دارد. بسیاری از افراد نمی‌دانند که ترکیبات موجود در فرآورده‌های موضعی هم ممکن است تا حدودی جذب ‌شوند و تا مدتی در بدن باقی بمانند.

چگونه از زینک اکساید استفاده کنیم؟

برای درمان ترک پوستی، زخم‌های سوختگی یا سایر تحریکات پوستی می‌توانید برحسب نیاز از زینک اکساید استفاده کنید و میزان کافی از فرآورده را به آرامی روی ناحیه درگیر بمالید. زینک اکساید معمولا یک لایه سفید رنگ روی پوست ایجاد می‌کند که به طور کامل محو نمی‌شود.

سوختگی پای نوزاد

برای درمان سوختگی پای نوزاد، در هر بار تعویض پوشک از محصولات تخصصی حاوی زینک اکساید روی ناحیه درگیر استفاده کنید. همچنین استفاده از این فرآورده را در هنگام خواب و هر زمانی که به مدت طولانی امکان تعویض پوشک وجود ندارد، فراموش نکنید.

کرم تعویض پوشک حاوی زینک اکساید می‌تواند از بروز راش پوشک و ادرارسوختگی پیشگیری کند. پس توصیه می‌شود پیش از بروز مشکل برای کودک، استفاده از محصول مناسب و تخصصی را آغاز کنید.

ضد آفتاب

ضد آفتاب حاوی زینک اکساید را بهتر است ۲۰ دقیقه پیش از قرارگرفتن در معرض نور خورشید روی پوست‌تان بزنید. برای محافظت کامل در برابر آسیب ناشی از نور خورشید، میزان کافی از ضد آفتاب را به آرامی روی صورت، گردن، بالای گوش‌ها و سایر نواحی در معرض آفتاب بمالید.

کرم ضد آکنه

برای درمان آکنه می‌توانید پس از شستن صورت و استفاده از مرطوب‌کننده، مقدار کمی از کرم زینک اکساید را روی آکنه‌ها قرار دهید. بهتر است پیش از مصرف فرآورده‌های مراقبت از پوست حاوی زینک اکساید با پزشک مشورت کنید.

درمان زخم

اگر از پماد زینک اکساید برای درمان زخم استفاده می‌کنید، ابتدا زخم را تمیز کنید. پماد را روی زخم بمالید و برای نتیجه بهتر با یک گاز استریل روی آن را بپوشانید. اگر زخم کوچک است می‌توانید از گاز یا باند استفاده نکنید.

نکات مهم درباره زینک اکساید

• همیشه پیش از استفاده از زینک اکساید، تست پچ پوستی انجام دهید. به این ترتیب که مقدار کمی از ماده را روی پوست پشت بازویتان بمالید و اجازه دهید حداقل ۲۴ ساعت باقی بماند. اگر در این مدت علائم حساسیت مانند قرمزی، خارش و التهاب مشاهده نشد، می‌توانید از آن استفاده کنید.
• هرگز از زینک اکساید روی تاول استفاده نکنید.
• اگر پوست شما خشک است، از زینک اکساید همراه با یک مرطوب‌کننده یا آبرسان استفاده کنید تا باعث خشکی بیشتر پوست‌تان نشود.
• اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید، پیش از شروع مصرف زینک اکساید با پزشک مشورت کنید.
• از مصرف زینک اکساید نزدیک چشم‌ها اجتناب کنید.
• محصولات موضعی زینک اکساید را روی زخم‌های پوستی عمیق یا سوختگی‌های شدید استفاده نکنید.

خلاصه مطلب

زینک اکساید به عنوان ماده موثره در ضد آفتاب‌ها یافت می‌شود و برای درمان خارش، عفونت‌های پوستی، تحریک پوست، سوختگی پای نوزاد و بسیاری مشکلات پوستی کاربرد دارد. همچنین این ماده دارای اثرات فوق‌العاده‌ای در بهبود ترمیم زخم است. شما می‌توانید از زینک اکساید در روتین مراقبت از پوست‌تان استفاده کنید اما حتما دستورالعمل فرآورده را به دقت مطالعه کنید تا از میزان مناسب مصرف مطلع شوید یا کاملا مطابق توصیه پزشک یا سازنده محصول از آن استفاده نمایید. اگر پوست حساس دارید یا مستعد آلرژی هستید، پیش از مصرف زینک اکساید با پزشک مشورت کنید.