خارش پوست سر یک عارضه ناراحت‌کننده شایع است که به دلایل متعددی بروز می‌کند. خوشبختانه درمان‌های موثری برای این مشکل وجود دارد و با تشخیص دقیق علت بروز آن توسط پزشک، می‌توان بهترین درمان را انتخاب کرد.
در این مقاله با اصلی‌ترین دلایل خارش پوست سر و روش‌های کنترل و درمان آن آشنا می‌شوید.
دلایل و درمان خارش پوست سر
خارش پوست سر در اثر عوامل مختلفی ایجاد می‌شود. پزشک می‌تواند در تشخیص علت این عارضه به شما کمک کند و درمان‌های لازم را ارائه دهد. در این بخش دلایل احتمالی خارش پوست سر و راه درمان هریک از آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
۱) شستن ناکافی یا نادرست پوست سر
در طول روز، چربی ترشح‌شده توسط پوست سر (سبوم) تجمع می‌یابد و مانع خشک‌شدن پوست می‌شود. با شستن موها، سبوم اضافی و سایر آلودگی‌ها پاک می‌شوند. اگر پوست سر خود را به اندازه کافی یا به شیوه درست نشویید، جمع‌شدن سبوم اضافی، باعث خارش آن می‌شود.
درمان: افزایش دفعات یا تغییر روش شستن موها و استفاده از شامپوهای مناسب به برطرف‌شدن خارش کمک می‌کند.
روش صحیح استفاده از شامپو: بسیاری از افراد از شامپو برای شستن تارهای مو استفاده می‌کنند در حالی که هدف استفاده از شامپو، پاکسازی پوست سر است.
برای شست‌وشوی اصولی، مقداری شامپو را کف دست پخش کنید و انگشتان خود را از زیر موها به پوست سر برسانید. با انجام حرکات دایره‌ای کوچک توسط نوک انگشتان و بدون تماس ناخن با پوست، تمام سطح پوست سر را ماساژ دهید و بشویید.
کف حاصل از شست‌وشوی پوست سر با شامپو، برای شستن تارهای مو کافی است. پس از پاکسازی کامل پوست سر، کف شامپو را به آرامی از بالا به پایین روی تارهای مو پخش کنید. از حرکات رفت و برگشتی و چنگ‌زدن تارهای مو برای شستن آن‌ها استفاده نکنید.
۲) واکنش به محصولات مراقبت از مو
اگر موهایتان را به خوبی آبکشی نکنید، پوست سرتان ممکن است دچار خارش شود. باقی‌ماندن شامپو روی سر می‌تواند باعث تحریک پوست سر شود. اگر همراه با خارش سر، بثورات پوستی هم ایجاد شده باشد، احتمال این وجود دارد که شما به یکی از محصولات مراقبت از مو مانند شامپو، نرم‌کننده یا رنگ مو حساسیت داشته باشید. به این واکنش پوست، درماتیت تماسی آلرژیک گفته می‌شود.
درمان: اگر احتمال می‌دهید یکی از محصولات مراقبت از مو باعث خارش سرتان شده است، استفاده از آن را متوقف کنید و ببینید خارش برطرف می‌شود یا خیر.
۳) خشکی پوست
خشکی پوست یکی از شایع‌ترین دلایل خارش پوست سر است. عوامل متعددی می‌تواند باعث خشکی شود مانند موارد زیر:
- حساسیت به ترکیبات شامپو
- آب و هوای سرد
- رطوبت پایین محیط
- مواجهه با نور خورشید
- کم‌آبی بدن و عدم دریافت مایعات کافی
درمان: بهترین راه برای کاهش خارش ناشی از خشکی پوست، اجتناب از عوامل محرک آن است. از شامپوها و محصولات مراقبت از موی حاوی ترکیبات خشن استفاده نکنید، برای پیشگیری از دهیدراته‌شدن پوست، آب کافی بنوشید و برای محافظت از پوست سر در برابر آب و هوای سرد یا گرم از کلاه یا روسری استفاده کنید.
محصولات آب‌رسان پوست سر نیز می‌توانند مفید باشند. روغن نارگیل بدون الکل، یکی از ترکیباتی است که خشکی پوست سر را التیام می‌بخشد.
در این مورد بیشتر بخوانید ≫
۴) شوره سر
شوره سر وضعیتی است که باعث می‌شود پوسته‌های سفید یا زرد رنگ ریزی روی سر ایجاد شوند. این عارضه می‌تواند با خارش نیز همراه شود. شوره سر ممکن است خشک یا چرب باشد. علت اصلی شوره، افزایش فعالیت نوعی قارچ روی پوست سر است. این قارچ به طور طبیعی روی پوست سر همه افراد زندگی می‌کند، اما در برخی موارد فعالیت آن از تعادل خارج و تشدید می‌شود. این مسئله فرد را به شوره سر دچار می‌کند.
برخی بیماری‌های زمینه‌ای یا شرایط فیزیولوژیک احتمال ابتلا به شوره را افزایش می‌دهند، اما هنوز علت دقیق آن در همه افراد مشخص نشده است.
درمان: شامپوهای ضد شوره بهترین راه کنترل این مشکل هستند. شامپو را دقیقا طبق دستورالعمل آن مصرف کنید تا بهترین نتیجه را در پی داشته باشد. معمولا از شامپوهای بدون شوره یک یا دو بار در هفته استفاده می‌شود. اگر شامپویی اثربخشی کافی نداشت یا برای مدتی به‌صورت نادرست از آن استفاده کردید و شوره به آن مقاوم شد، از فرآورده‌ای با مواد موثره متفاوت استفاده کنید. ترکیبات مؤثر در شامپوهای ضد شوره به شرح زیر است:
- پیروکتان اولامین
- زینک پیریتیون
- کتوکونازول
- سالیسیلیک اسید
- سلنیوم سولفید
نکته: از هیچ شامپو ضدشوره‌ای نمی‌توان هر روز یا به صورت دائمی استفاده کرد. حتما تعداد دفعات هفتگی و طول مدت مصرف هر شامپو را دقیقا طبق دستورالعمل محصول رعایت نمایید.
توجه: پیش از شروع به مصرف خودسرانه شامپو ضد شوره، توصیه می‌شود برای اطمینان از مشکل شوره با متخصص پوست و مو مشورت کنید. در بسیاری موارد افراد پوسته خشک و شوره خشک یا شوره چرب و برخی التهابات پوستی را یکسان در نظر می‌گیرند، اما درمان این موارد متفاوت است.
۵) درماتیت سبورئیک
درماتیت سبورئیک یک بیماری پوستی شایع است که باعث ایجاد بثورات پوستی فلس‌مانند می‌شود. این وضعیت می‌تواند هر بخشی از بدن که دارای غدد چربی است مانند پوست سر را درگیر کند. پوسته‌های سفید یا زرد ممکن است خشک یا چرب باشند و معمولا خارش دارند. اگر ناحیه درگیر دچار عفونت شود، شدت خارش افزایش می‌یابد.
درمان: شامپوهای ضد شوره برای درمان درماتیت سبورئیک هم به کار می‌روند. اگر شدت این عارضه متوسط یا شدید باشد، پزشک ممکن است شامپوهای قوی‌تری را برایتان تجویز کند. در موارد شدید، کورتیکواستروئید موضعی و تجویزی برای استفاده کوتاه مدت جهت تسکین علائمی مانند خارش و التهاب هم کاربرد دارد.
۶) شپش
شپش‌ها حشراتی ریز هستند که می‌توانند به پوست سر حمله و روی آن زندگی کنند. شما ممکن است شپش بالغ را روی پوست سر یا مو مشاهده کنید. حشره بالغ تقریبا به اندازه دانه کنجد است و رنگ قهوه‌ای روشن دارد. به دلیل متحرک بودن حشرات بالغ، پیدا کردن آن‌ها در موها از یافتن تخم‌شان سخت‌تر است. تخم شپش سفید، زرد یا قهوه‌ای است و به مو می‌چسبد.
شپش به راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود و در کودکان ۳ تا ۱۱ ساله شیوع بیشتری دارد. علامت اصلی این مشکل، خارش شدید پوست سر است. این خارش در حقیقت یک واکنش آلرژیک به گزش حشره است.
درمان: لوسیون‌ها و شامپوهای مختلفی برای مقابله با شپش به صورت بدون نسخه در دسترس است. دستورالعمل مصرف این فرآورده‌ها باید به درستی رعایت شود. استفاده از شانه مخصوص شپش اثربخشی درمان را بیشتر می‌کند چون دندانه‌های آن از شانه‌های معمولی به هم نزدیک‌تر است و بهتر می‌تواند شپش‌ها و تخم‌های آن‌ها را جدا کند. درمان شپش نیازمند توجه روزانه برای مدت حداقل دو هفته است. اگر درمان خانگی موثر نبود، بهتر است برای دریافت درمان قوی‌تر به پزشک مراجعه کنید.
نکته: در حین درمان شپش، بهداشت وسایل شخصی مانند حوله، روبالشی، شانه، لباس‌ها و نیز محل نگهداری آن‌ها را بسیار جدی‌تر از همیشه رعایت کنید تا احتمال انتقال شپش بین افراد خانواده کاهش یابد.
۷) مشکلات عصبی
پس از بعضی آسیب‌ها یا بیماری‌های مربوط به اعصاب، ممکن است آسیب عصبی به شکلی باشد که باعث تجربه احساس‌های غیرعادی در شما شود. اگر عصب‌های مربوط به پوست سر درگیر شوند، این حس غیرعادی به شکل خارش خود را نشان می‌دهد. دیابت و جای سوختگی می‌توانند باعث درگیری اعصاب، نوروپاتی و در نتیجه خارش پوست سر شوند. بعضی از اختلالات عصبی مانند تومور یا سکته مغزی هم می‌توانند از دلایل خارش سر باشند.
درمان: اثربخشی دوزهای پایین داروهای ضد افسردگی برای مدیریت احساس‌های ایجاد شده روی پوست سر مانند خارش که ناشی از مشکلات پوستی نیستند، دیده شده است. پزشک می‌تواند علت عصبی بروز خارش پوست سر را مشخص و درمان‌های لازم را تجویز کند.
۸) پسوریازیس پوست سر
پسوریازیس پلاکی یک بیماری پوستی خودایمنی التهابی است که باعث ایجاد لکه‌های قرمزرنگ ضخیم با پوسته‌های سفید-نقره‌ای به نام پلاک روی پوست می‌شود. حدود ۵۰ درصد افراد مبتلا به پسوریازیس پلاکی در برهه‌ای از زمان آن را روی پوست سرشان تجربه می‌کنند. این پلاک‌ها ممکن است تا پشت گردن یا پشت گوش‌ها هم گسترش پیدا کنند. شدت خارش ناشی از این بیماری می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد.
درمان: کنترل پسوریازیس باید زیر نظر پزشک انجام شود. استفاده از شامپوها یا لوسیون‌های درمانی می‌تواند به تسکین خارش ناشی از پسوریازیس کمک کند. درمان‌های دیگری که ممکن است توسط پزشک تجویز شود شامل داروی تزریقی و نور درمانی است.
۹) کرم حلقوی پوست سر
کرم حلقوی پوست سر، برخلاف نامش ارتباطی به آلودگی کرمی ندارد و در حقیقت یک بیماری قارچی است. این آلودگی قارچی باعث ایجاد نقاط بدون موی دایره‌ای قرمز رنگ و پوسته‌پوسته روی سر می‌شود. تکه‌های دایره‌ای ممکن است شدیدا دچار خارش شوند. اگر عفونت گسترش پیدا کند، نقاط بدون مو بزرگ‌تر شده یا تعداد آن‌ها افزایش می‌یابد. احتمال ابتلای کودکان به این بیماری بیشتر از بزرگسالان است.
درمان: برای درمان کرم حلقوی پزشک داروهای ضد قارچ مناسب را تجویز می‌کند. این داروها معمولا به صورت خوراکی مصرف می‌شوند. داروهای ضد قارچ موضعی مانند کرم‌ها و لوسیون‌ها در درمان کرم حلقوی پوست سر موثر نیستند.
نکته: برای درمان این عفونت قارچی، نباید از کرم‌های کورتیکواستروئیدی استفاده کرد، ترکیبات کورتونی می‌توانند در این مورد موجب بدتر شدن عفونت شوند.
۱۰) گال
این بیماری توسط حشراتی میکروسکوپی به نام مایت یا هیره ایجاد می‌شود که درون پوست نفوذ می‌کنند و باعث ایجاد خارش شدید می‌شوند. شدت خارش ممکن است آنچنان زیاد شود که خواب شبانه را دچار اختلال کند. علامت دیگر این بیماری، بثورات پوستی به شکل برآمدگی‌های قرمز کوچک است. احتمال اینکه پوست سر درگیر این بیماری شود در در نوزادان و خردسالان بیشتر است. خارش بیماری گال علامت واکنش آلرژیک به مایت‌ها و مدفوع آن‌ها است.
درمان: برای ازبین‌بردن مایت‌ها از داروهای ضد گال روی پوست سر و سایر قسمت‌های بدن استفاده می‌شود. از روش مصرف لوسیون یا کرم ضد گال به دقت پیروی کنید. از آنجایی که خارش ایجاد شده ناشی از یک واکنش آلرژیک است، ممکن است دو تا چهار هفته پس از درمان هم ادامه یابد. اگر پس از گذشت این زمان باز هم خارش ادامه پیدا کرد، نیاز به درمان مجدد وجود خواهد داشت.
سایر عوامل
از علل دیگری که ممکن است باعث خارش سر شوند، می‌توان موارد زیر را نام برد:
- اگزما
- کم‌خونی
- درماتیت تماسی
- فولیکولیت
- کهیر
- گزش حشرات
- آبله مرغان
- پرکاری تیروئید
- نارسایی کلیوی
- یائسگی
- بارداری
- سرطان
پیشگیری از خارش سر
امکان پیشگیری از بعضی دلایل خارش پوست سر مانند آسیب عصبی وجود ندارد. اما می‌توان از بروز بعضی دیگر جلوگیری کرد. برای مثال، شامپوهای ضد شوره می‌توانند به کنترل شوره سر کمک کنند. کاهش استرس، عدم استعمال دخانیات و داشتن خواب کافی می‌تواند علائم ناشی از درماتیت سبورئیک را کاهش دهد.
برای پیشگیری از خارش سر ناشی از شپش باید اقداماتی جهت جلوگیری از ابتلا به آن انجام دهید؛ از جمله:
- اجتناب از تماس با موهای سایر افراد
- استفاده نکردن از شانه، برس، روسری، کلاه، گل سر و حوله مشترک
- استفاده نکردن از بالش یا حیوانات عروسکی که فرد مبتلا به شپش با آن‌ها در ارتباط بوده است
- جاروکردن زمین‌ها و مبلمان در صورت ابتلا به شپش
- شست‌وشوی ملحفه‌ها به صورت مکرر در حین درمان
روش پیشگیری از ابتلا به کرم حلقوی و گال پوست سر نیز شامل اجتناب از تماس مستقیم با فرد مبتلا یا پرهیز از حضور در موقعیت‌هایی است که باعث انتشار بیماری می‌شود.
عوارض خارش پوست سر
خارش پوست سر اگر به‌صورت مزمن درآید، می‌تواند خواب، زندگی روزمره و عزت نفس فرد را دچار اختلال کند. اما عدم درمان علت زمینه‌ای خارش ممکن است باعث بروز عوارضی مانند موارد زیر شود:
- ریزش مو
- تب
- بثورات پوستی یا تحریک سایر نواحی بدن
- عفونت پوستی ثانویه
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت بروز موارد زیر بهتر است با پزشک مشورت کنید:
- خارش شدیدی که باعث ایجاد اختلال در خواب شبانه می‌شود یا روی انجام کارهای روزمره تاثیر می‌گذارد.
- خارش پس از چند هفته برطرف نشود یا علت مشخصی برای آن پیدا نشود.
- شامپوهای ضد شوره بدون نسخه موثر نباشند.
- شپش‌ها ۸ تا ۱۲ ساعت پس از اولین درمان زنده باشند و از بین نروند.
- نواحی دچار خارش پوست سر متورم یا دردناک باشند.
سخن آخر
خارش پوست سر یک عارضه شایع اما قابل کنترل است که در اثر عوامل متعددی ایجاد می‌شود. این مشکل معمولا با استفاده از درمان‌های خانگی و بدون نسخه قابل حل است. با این وجود، ممکن است در بعضی موارد نیاز به درمان پزشکی باشد. اگر پس از یک هفته علائم برطرف نشد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا با تشخیص علت بروز خارش، درمان مناسب را برای آن تجویز کند.
