امروزه اصطلاح شامپوی بدون سولفات یکی از پرکاربردترین عبارات در حوزه مراقبت از مو است. بسیاری از متخصصان با در نظر گرفتن فواید شامپوهای بدون سولفات، استفاده از آن را به افراد مختلف توصیه می‌کنند. اما شامپوی بدون سولفات چیست و برای چه کسانی مناسب است؟
در این مقاله ما درباره چیستی سولفات و فواید و اهمیت شامپوهای بدون سولفات صحبت خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
سولفات چیست؟
سولفات‌ها دسته‌ای از مواد شیمیایی هستند که در صنعت به عنوان پاک‌کننده یا عامل ایجاد‌کننده کف در ساخت فرآورده‌های مختلف به کار می‌روند. بسیاری از محصولات خانگی مانند پاک‌کننده‌های سطوح، خمیردندان‌ها و شامپوها، حاوی سولفات هستند. پس از مخلوط‌کردن فرآورده‌های مختلف مثل شامپوها با آب، این ترکیبات باعث ایجاد کف می‌شوند.
سولفات‌ها نوعی سورفکتانت هستند و نقش مهمی در اثربخشی شامپوها ایفا می‌کنند. سورفکتانت‌ها یا «عوامل فعال‌کننده سطحی» در واقع کشش سطحی مایع را کاهش می‌دهند تا مخلوط‌شدن آن با آب و ایجاد کف راحت‌تر شود. اگر شامپوی شما به‌راحتی و به‌سرعت کف تولید می‌کند، به احتمال زیاد حاوی سولفات است. شامپوهای بدون سولفات معمولا میزان کمتری کف ایجاد می‌کنند.
انواع سولفات
اگرچه انواع مختلفی از سولفات‌ها در صنایع گوناگون کاربرد دارند، اما رایج‌ترین انواع مورد استفاده در شامپوها شامل سه مورد زیر است:
- سدیم لوریل سولفات (SLS)
- سدیم لورت -یا لوریل اتر- سولفات (SLES)
- آمونیوم لورت سولفات
این ترکیبات معمولا از نفت یا برخی منابع گیاهی مانند روغن پالم تولید می‌شوند.
آیا سولفات‌ها خطرناک هستند؟
در برهه‌ای از زمان، سولفات‌ها به عنوان عوامل سرطان‌زا شناخته می‌شدند؛ اما مطالعات علمی این ادعا را رد کرده‌اند. به طور کلی استفاده صحیح از سولفات‌ها خطر حیاتی برای سلامت بدن انسان ندارد. اما می‌تواند برای پوست و مو نتایج منفی متفاوتی داشته باشد.
برای مثال، وجود سولفات‌ها در ترکیبات شامپو می‌تواند جنبه‌های منفی داشته باشد:
- این ترکیبات غالباً بیش از حد در پاک‌سازی موثرند؛ یعنی علاوه بر چربی اضافی و آلودگی‌ها، چربی‌های طبیعی و ضروری پوست سر و مو را نیز از بین می‌برند. در نتیجه موها و پوست سر خشک شده و احتمال تحریک پوست سر افزایش می‌یابد. التهاب پوست سر نیز می‌تواند منجر به ریزش مو شود؛ زیرا پوست و موی سالم همیشه به مقداری چربی برای حفظ رطوبت نیاز دارند.
- مطالعاتی نیز نشان داده‌اند سولفات‌ها ممکن است به پروتئین‌های مو آسیب بزنند. به همین دلیل در صورتی که مو کراتینه شده باشد، استفاده از شامپوهای سولفات‌فری توصیه می‌شود.
- در مطالعه دیگری هم مشخص شد سولفات‌ها می‌توانند باعث بروز بثورات پوستی آلرژیک دردناک (درماتیت تماسی) در بعضی افراد شوند.
در این میان، سدیم لوریل سولفات (SLS) ممکن است خطراتی مانند تحریک چشم و پوست و بروز سمیت کلی در صورت مصرف خوراکی فرآورده داشته باشد. با این وجود، سولفات‌ها در بیشتر افراد عارضه جانبی تهدید‌کننده سلامتی ایجاد نمی‌کنند.
سولفات‌ها چه نقشی در شامپوها دارند؟
هدف استفاده از سولفات‌ها ایجاد کف برای ازبین‌بردن چربی و آلودگی‌های موها و پوست سر است. کف‌کردن باعث می‌شود فرد بتواند شامپو را سریع‌تر روی سر پخش کند و به سایر ترکیبات موجود در شامپو هم کمک می‌کند به صورت عمیق‌تری آلودگی‌ها و چربی‌های اضافی را از بین ببرند. در کنار این موارد، میزان مصرف شامپو هم کمتر خواهد بود.
در مقایسه با سایر ترکیبات پاک‌کننده مورد استفاده در شامپوها، سولفات‌ها عمیق‌ترین اثر پاک‌کنندگی را دارند. اما در سال‌های اخیر استفاده از این ترکیبات در شامپوها بحث‌برانگیز شده است. بعضی افراد اعتقاد دارند سولفات‌ها می‌توانند مستقیما به سلامت انسان‌ها آسیب برسانند. از آنجایی که در بسیاری موارد از شامپوها به صورت روزانه استفاده می‌شود، گمان می‌رود که این حجم از مواجهه با سولفات‌ها ممکن است خطرات جدی داشته باشد.
شامپوهای حاوی سولفات برای همه افراد مناسب یا ایمن نیستند. سولفات‌ها ممکن است به برخی انواع مو آسیب بزنند و باعث تحریک پوست بعضی افراد شوند. برای مثال، دکلره‌کردن مو پروسه شیمیایی بسیار سنگینی است و اولین مرحله در مراقبت از موهای دکلره‌شده، انتخاب شامپوی ملایم، اما مؤثر است که قاعدتاً نمی‌تواند یک شامپوی سولفاته باشد. در ادامه به خطرات استفاده از شامپوهای حاوی سولفات و راهکارهای مقابله با آن‌ها خواهیم پرداخت.
چه کسانی نباید از سولفات‌ها استفاده کنند؟
معمولا اثرات سولفات‌ها ملایم است و بسیاری از افراد می‌توانند از شامپوهای سولفاته استفاده کنند. برای افرادی که موهای بسیار چرب یا شوره چرب دارند، ممکن است تنها شامپوهای دارای سولفات پاک‌کنندگی کافی داشته باشند. با این وجود بعضی افراد نباید از سولفات‌ها استفاده کنند و شامپوهای بدون سولفات گزینه مناسبی برای آن‌ها است. افرادی که شرایط زیر را داشته باشند، بهتر است از سولفات‌ها دوری کنند:
افرادی که پوست حساس یا بیماری پوستی دارند
اثر خشک‌کننده سولفات‌ها در افرادی که پوست سر یا موی حساس دارند ممکن است بسیار قوی‌تر باشد. افراد مبتلا به بیماری‌هایی مانند اگزما یا پسوریازیس اگر از شامپوهای حاوی سولفات استفاده کنند، پس از مصرف دچار خارش، قرمزی و ترک‌خوردن پوست سر می‌شوند. این افراد بهتر است از شامپوهای بدون سولفات استفاده کنند.
کسانی که موهای خشک و وز دارند
توصیه می‌شود افرادی که موهایشان در حالت عادی خشک، مجعد یا وزدار است، از مصرف شامپوهای حاوی سولفات پرهیز کنند. سولفات‌ها ممکن است وز و خشکی موها را افزایش دهند چون ازبین‌بردن چربی‌های طبیعی و رطوبت موها باعث افزایش اصطکاک میان تارهای مو می‌شود.
افرادی که روی موهایشان تغییرات شیمیایی انجام داده‌اند
افرادی که از رنگ مو یا مواد شیمیایی برای صاف یا فرکردن تارهای مو استفاده می‌کنند بهتر است شامپوهای سولفات‌دار را کنار بگذارند. استفاده از مواد شیمیایی روی موها باعث آسیب به تارهای مو می‌شود، بنابراین منطقی است که با استفاده از شامپوهای بدون سولفات از واردآمدن استرس بیشتر و تشدید خشکی تارهای مو جلوگیری شود.
علاوه بر این، شامپوهای حاوی سولفات، سرعت محوشدن رنگ موهای رنگ‌شده را افزایش و دوام کراتین مو را کاهش می‌دهند؛ به این ترتیب، نیاز فرد به تکرار پروسه رنگ یا کراتینه‌کردن مو بیشتر شده و اثر مخرب این مواد شیمیایی نیز شدیدتر می‌شود.
حساسیت به سولفات‌ها
بعضی افراد ممکن است به فرآورده‌های بر پایه سولفات حساسیت داشته باشند و مصرف شامپوهای حاوی سولفات باعث بروز واکنش آلرژیک در آن‌ها شود. در این شرایط، پزشک استفاده از شامپوهای بدون سولفات را توصیه می‌کند. بعضی از علائم حساسیت به سولفات‌ها عبارت‌اند از:
- خارش
- بثورات پوستی
- قرمزی
- کهیر
- التهاب
شامپوهای بدون سولفات
افرادی که پوست و موی حساس دارند و در اثر استفاده از شامپوهای حاوی سولفات دچار عوارض جانبی شده‌اند، می‌توانند از شامپوهای بدون سولفات استفاده کنند. با اینکه شامپوهای بدون سولفات متنوعی در بازار وجود دارد اما توجه به این موضوع مهم است که بسیاری از این فرآورده‌ها همچنان حاوی مواد شیمیایی‌ای مشابه سولفات‌ها هستند. افرادی که پوست و موی حساس دارند باید به دنبال شامپوهای طبیعی و بدون سولفات واقعی باشند تا مانع بروز عوارض جانبی شوند.
شامپوی بدون سولفات واقعی، یعنی محصولی که نه‌تنها حاوی سه ترکیب رایج سولفاته که در ابتدای مقاله اشاره شد، نیست؛ بلکه هیچ‌یک از مشتقات سولفاته را ندارد. خواندن برچسب محصول به شما کمک می‌کند از این مسئله اطمینان حاصل کنید.
شامپوهای بدون سولفات ممکن است در ابتدای مصرف متفاوت به نظر برسند. زمان بیشتری طول می‌کشد تا این شامپوها کف ایجاد کنند و افراد ممکن است به مقدار بیشتری از شامپو برای تمیزکردن کامل پوست سر نیاز داشته باشند. با این وجود، شامپوهای بدون سولفات موها را به همان اندازه شامپوهای حاوی سولفات تمیز می‌کنند.
توجه: کف شامپو هیچ تأثیری در توانایی پاک‌کنندگی شامپو ندارد. همان‌طور که گفته شد، کف فقط به پخش‌پذیری شامپو کمک می‌کند. پس اگر شامپو سولفات‌فری شما به اندازه شامپوهای سولفاته کف ایجاد نکند، دلیل بر این نیست که پاک‌کنندگی آن ضعیف است.
نکته: این تصور که شامپوی سولفات‌فری لزوماً کف تولید نمی‌کند نیز بسیار نادرست است. شامپویی که به‌طور علمی و تخصصی فرموله شده باشد، حتی بدون وجود سولفات نیز می‌تواند کف مناسبی برای پخش‌شدن آسان ایجاد نماید.
فواید شامپوهای بدون سولفات
شامپوهای سولفات‌فری علاوه بر بدن انسان، فواید زیست‌محیطی قابل توجهی نیز دارند. در ادامه فواید این محصولات برای انسان و کره زمین را می‌خوانید.
- حفظ رطوبت طبیعی موها: افرادی که از مواد شیمیایی مانند رنگ، مواد دکلره، ترکیبات صاف یا مواد فرکننده مو استفاده می‌کنند، بهتر است در پروسه احیای موهایشان، شامپوهای بدون سولفات را انتخاب نمایند. این نوع شامپوها با پاک‌کنندگی ملایم، به حفظ رطوبت طبیعی مو کمک می‌کنند.
- عدم ایجاد خشکی و وز مو: شامپوهای بدون سولفات به دلیل عدم حفظ بیش‌از حد چربی طبیعی، برای موهایی که به دلیل تخلخل کم، به سختی رطوبت را جذب می‌کنند، مطلوب هستند و وز موها را کاهش می‌دهند.
- حفظ رنگ مو: شامپوهای سولفات‌فری در مقایسه با شامپوهای سولفاته، باعث افزایش دوام رنگ موهای رنگ‌شده و کاهش نیاز به رنگ‌کردن مجدد مو می‌شوند.
- ملایم برای موها: شست‌وشو با شامپوهای فاقد سولفات، در مقایسه با شامپوهای سولفاته، موهایی درخشان‌تر باقی می‌گذارد. استفاده از این نوع شامپو همراه با نرم‌کننده یا ماسک موی فاقد سیلیکون، می‌تواند جلوه زیبایی به موها ببخشد.
- کاهش تحریک پوست سر: سولفات‌ها به دلایل گفته‌شده، ممکن است باعث تحریک و خارش پوست سر شوند. شامپوهای بدون سولفات ملایم‌تر هستند و غالباً به کنترل التهاب پوست سر کمک می‌کنند.
- عدم سوزش چشم: شامپوهای بدون سولفات چشم را تحریک نمی‌کنند و در صورت ورود تصادفی به چشم، باعث سوزش آن نمی‌شوند.
- دوست‌دار محیط زیست: از آنجایی که شامپوهای بدون سولفات عمدتا از ترکیبات گیاهی ساخته شده‌اند، برای محیط زیست ایمن محسوب می‌شوند. در حالی‌که ورود ترکیبات سولفاته به روان‌آب‌ها و محیط زیست، موجب اسیدی‌شدن خاک و آب‌های سطحی و وقوع بارندگی یا مه اسیدی می‌شود که به اکوسیستم آسیب می‌رساند.
چگونه شامپوی بدون سولفات را تشخیص دهیم؟
بهترین راه برای تشخیص شامپوی بدون سولفات و پارابن، خواندن برچسب ترکیبات آن است. از محصولاتی که حاوی هر کدام از ترکیبات زیر هستند، اجتناب کنید:
- سدیم لوریل سولفات (SLS)
- سدیم لورت سولفات (SLES)
- آمونیوم لورت سولفات
- پارابن‌ها (مانند متیل‌پارابن و اتیل‌پارابن)
- تری‌اتانول‌آمین (TEA)
- فتالات‌ها (مانند دی‌اتیل فتالات)
جایگزین‌های مناسب برای سورفکتانت‌های سولفاته
به دنبال سورفکتانت‌های گیاهی مانند مشتقات ساپونین، گلوکوزایدها، سولفوسوکسینات‌ها و گلوتامات‌ها باشید. این سورفکتانت‌های طبیعی به شکل موثری آلودگی‌ها و چربی اضافی را از موها پاک می‌کنند و برای پوست ملایم هستند.
مشکلات استفاده از شامپوهای بدون سولفات چیست؟
بزرگترین مشکل شامپوهای بدون سولفات این است که بسیاری از تولیدکنندگان سولفات‌ها را با ترکیبی به نام اولفین سولفات که مشابه سولفات است جایگزین می‌کنند. اگرچه این شامپوها ظاهرا بدون سولفات هستند اما در حقیقت این ترکیب جایگزین، خشن‌تر از سولفات‌های اصلی است. پس در انتخاب شامپوهای بدون سولفات به دنبال گزینه‌های گیاهی و ارگانیک باشید و همیشه پیش از خرید، قسمت ترکیبات را به دقت بررسی کنید تا حاوی این ترکیب نباشد.
آیا می‌توان هر روز از شامپوهای بدون سولفات استفاده کرد؟
شست‌وشوی هر روزه موها تنها زمانی لازم است که فعالیت‌های فیزیکی روزانه شما موجب تعریق زیاد شود یا موهایتان بسیار چرب باشد. چرب یا خشک بودن موها، علاوه بر میزان چربی تولیدی پوست سر، به بافت مو نیز بستگی دارد. معمولا موهای صاف و نازک چرب‌تر از موهای ضخیم و مجعد هستند. مصرف طولانی‌مدت و روزانه شامپوهای حاوی سولفات می‌تواند باعث زبر و شکننده شدن تارهای مو شود، اما استفاده از شامپوی بدون سولفات به صورت روزانه آسیبی به موها نمی‌رساند.
چرا گاهی پس از استفاده از شامپوی بدون سولفات موها به خوبی تمیز نمی‌شوند؟
اگر پس از شستن موها با شامپوی بدون سولفات هنوز احساس می‌کنید موهایتان چرب است و به خوبی تمیز نشده است، باید بدانید این موضوع تا حد زیادی به نوع موی شما و میزان آلودگی مو پیش از شست‌وشو بستگی دارد.
معمولا ترکیبات موجود در شامپوهای بدون سولفات بسیار ملایم هستند و ممکن است حتی پس از شست‌وشوی کامل هم احساس کنید موهایتان کاملا تمیز نشده است. بسیاری از این شامپوها حاوی ترکیباتی مانند دسیل گلوکوزاید یا کوکو گلوکوزاید هستند که اثر پاک‌کنندگی ملایمی دارند. به همین دلیل ممکن است در مرتبه اول، توانایی پاک‌کردن کامل همه آلودگی‌های تجمع‌یافته روی پوست سر و موها را نداشته باشند. برای حل این مشکل سعی کنید طی شست‌وشو، پوست سر خود را بیشتر ماساژ دهید تا کف بیشتری ایجاد کنید و اثر پاک‌کنندگی افزایش یابد و موهایتان را نیز دو بار با شامپو بشویید.
علاوه بر این، گاهی تولیدکنندگان شامپوهای بدون سولفات از غلظت بیشتری از سورفکتانت‌ها استفاده می‌کنند تا شامپو قوی‌تر شود. این کار در حقیقت برخلاف هدف استفاده از شامپوهای بدون سولفات است چون غلظت بالاتر این ترکیبات باعث چرب‌شدن موها می‌شود.
پس اگر شامپوی سولفات‌فری شما، رقیق‌تر از شامپوهای عادی است، به‌خصوص اگر علاوه بر سولفات، فاقد نمک نیز باشد، رقیق‌تر بودن آن را به عنوان یک مزیت قابل توجه در نظر بگیرید.
کلام پایانی
سولفات‌ها ترکیبات مهمی هستند که تاثیر مستقیمی در پاک‌کنندگی شامپوها دارند. با این وجود این ترکیبات ممکن است برای بعضی افراد مناسب نبوده و باعث بروز عوارض جانبی می‌شوند. شامپوهای بدون سولفات جایگزین‌های ایمن و دوست‌دار محیط زیست برای شامپوهای معمولی هستند که همه افراد و به‌ویژه کسانی که دچار بیماری‌های پوستی یا حساسیت به سولفات‌ها هستند، یا از رنگ مو و سایر مواد شیمیایی روی موهایشان استفاده کرده‌اند، می‌توانند از آن‌ها بهره‌مند شوند.
