مدتی است که برندهای مطرح در دنیای محصولات آرایشی و بهداشتی تبلیغات گسترده‌ای پیرامون ویژگی «بدون پارابن» یا «فاقد پارابن» دارند. اما پارابن چیست و آیا در حدی که گفته می‌شود مضر است؟ این ترکیب چه تاثیراتی بر سلامت انسان و محیط زیست دارد؟ برای دقایقی با ما همراه باشید تا معتبرترین یافته‌های علمی و پزشکی در مورد حقیقت پارابن‌ها را بررسی کنیم.
پارابن چیست؟
پارابن‌ها دسته‌ای از مواد شیمیایی هستند که از سال 1920 به طور گسترده به عنوان ماده نگهدارنده مصنوعی در لوازم آرایش و محصولات مراقبت شخصی به کار می‌روند.
از آنجا که محصولات آرایشی دارای ترکیبات زیست‌تخریب‌پذیر هستند، از این مواد شیمیایی برای پیشگیری و کاهش رشد قارچ‌ها و باکتری‌های مضر و افزایش ماندگاری محصول استفاده می‌شود. اما مطالعات علمی نشان داده‌اند پارابن‌ها می‌توانند باعث اختلال عملکرد هورمون‌ها در بدن، آسیب به دستگاه تناسلی، بروز مشکلات باروری و نیز افزایش خطر ابتلا به سرطان شوند.
قابل توجه است که این مواد شیمیایی تقریبا در تمامی نمونه‌‌های ادرار گرفته‌شده از بزرگسالان در امریکا شناسایی شده‌اند. به این معنی که این ترکیبات جذب پوستی قابل توجهی دارند و استفاده از آن‌ها به‌قدری رایج است که تقریبا کسی از گزندشان در امان نمانده است!
با توجه به اختلال عملکرد غدد درون‌ریز و آسیب‌های وارده به اندامهای تناسلی زنان و مردان در اثر مواجهه مکرر در طول زندگی با این ترکیبات، بهتر است از پارابن‌های دارای زنجیره بلند (شامل ایزوبوتیل، بوتیل، ایزوپروپیل و پروپیل پارابن) در فرآورده‌های آرایشی و محصولات مراقبت فردی استفاده نشود. علاوه بر این، امکان ساخت این فرآورده‌ها بدون استفاده از پارابن‌ها هم وجود دارد.
انواع پارابن
محصولات آرایشی معمولاً حاوی انواع مختلف پارابن هستند. 6 نوع پارابن پرمصرف عبارتند از:
- متیل پارابن
- اتیل پارابن
- پروپیل پارابن
- ایزوپروپیل پارابن
- بوتیل پارابن
- ایزوبوتیل پارابن
پارابن‌های دارای زنجیره کوتاه (متیل و اتیل) معمولاً به صورت ترکیبی به کار می‌روند، اما بوتیل پارابن عمدتاً به تنهایی استفاده می‌شود.
پارابن‌هایی که زنجیره بلندتری دارند (پروپیل و بوتیل)، فعالیت استروژنی (هورمونی) قوی‌تری نشان می‌دهند. ساختار شاخه‌دار این مولکول‌ها با افزایش فعالیت استروژنی و شدت حساسیت پوستی ایجادشده مرتبط است.
چه کسانی در معرض خطر مواجهه با پارابن قرار دارند؟
پارابن‌ها تقریباً در همه جا وجود دارند؛ پس همه افراد تا حدودی در معرض آن‌ها قرار می‌گیرند. با مصرف غذاها، نوشیدنی‌ها و استفاده از محصولات مراقبت شخصی حاوی این مواد شیمیایی، میزان مواجهه با آن‌ها بیشتر خواهد شد.
پارابن‌ها هم از طریق خوراکی و هم از راه پوست، وارد جریان خون می‌شوند. این ترکیبات در بدن نوزادان و کودکان و نیز بزرگسالان از جمله زنان باردار شناسایی شده‌اند. در نتیجه به نظر می‌رسد مواجهه با این مواد از سال‌های ابتدایی زندگی آغاز می‌شود. این مواد ممکن است طی زمان در بافت چربی بدن جمع شوند چون مطالعات نشان می‌دهند میزان متابولیت‌های پارابن‌ها در بافت چربی با سن فرد مرتبط است.
پس وجود آن‌ها در ادرار به معنی دفع کامل این مواد از بدن نیست و تجمع بافتی آن‌ها در طی سال‌های زندگی نشان می‌دهد اجتناب از این ترکیبات تا چه حد اهمیت دارد.
فرآورده‌های حاوی پارابن
پارابن‌ها در انواع مختلفی از محصولات بدون نیاز به آبکشی و نیازمند آبکشی به ویژه فرآورده‌هایی مثل شامپوها و نرم‌کننده‌ها که آب زیادی در فرمولاسیون آن‌ها به کار می‌رود، استفاده می‌شوند. پارابن‌ها بیشترین اثر ضد میکروبی را روی قارچ‌ها و گروهی از باکتری‌ها دارند. از میان فرآورده‌های حاوی پارابن می‌توان موارد زیر را نام برد:
- مرطوب‌کننده‌ها
- پاک‌کننده‌های صورت و بدن
- محصولات مراقبت از مو
- ضد آفتاب‌ها
- دئودورانت‌ها
- ژل‌های اصلاح
- خمیردندان‌ها
- لوازم آرایش
بخشی از پارابن موجود در این فرآورده‌ها پس از جذب پوستی، متابولیزه شده و از راه ادرار و صفرا دفع می‌شود؛ بخشی نیز می‌تواند در بدن باقی بماند. با مقایسه سطح پارابن در بدن زنان، مردان، نوجوانان و کودکانی که به صورت منظم از لوازم آرایشی-بهداشتی استفاده می‌کردند با افرادی که از این محصولات استفاده نمی‌کردند، مشخص شده است که فرآورده‌های مراقبت شخصی بزرگ‌ترین عوامل مواجهه انسان با پارابن هستند.
نتایج یک مطالعه نشان داد سطح پروپیل پارابن در ادرار دختران نوجوانی که هر روز از لوازم آرایش استفاده می‌کردند، 20 برابر بالاتر از افرادی بود که استفاده کمی از این محصولات داشتند. مطالعات نشان می‌دهند استفاده از لوسیون‌های صورت و بدن، محصولات مراقبت از مو، ضد آفتاب‌ها و لوازم آرایش با افزایش قابل توجه سطح پارابن‌ها در ادرار مرتبط است.
مواد غذایی حاوی پارابن
پارابن‌ها ممکن است با مصرف غذاها، نوشیدنی‌ها و حتی مکمل‌های دارویی که این مواد به عنوان نگهدارنده در آن‌ها به کار رفته است نیز وارد بدن شما شوند. با کمی دقت ممکن است پارابن را در مواد غذایی زیر بیابید:
- غلات صبحانه
- سس‌ها
- لبنیات منجمد
- مرباها
- خیارشورها و ترشی‌ها
- شربت‌ها
- سبزیجات فرآوری‌شده
- برخی مکمل‌های غذایی
در سال 1970، استفاده از 0.1 درصد پروپیل پارابن در مواد غذایی، ایمن شناخته شد. اما این موضوع با توجه به نتایج مطالعاتی که به اثرات پارابن‌ها بر سلامتی پرداخته‌اند، و امکان تجمع این ترکیبات در بدن و افزایش درصد آن‌ها در طی زمان، نیاز به بررسی بیشتری دارد.
اثرات پارابن بر سلامت انسان
پارابن‌ها در عملکرد هورمون‌ها تغییر ایجاد می‌کنند و می‌توانند منجر به بروز مشکلات سلامتی متعددی از جمله موارد زیر شوند:
1) تغییر در عملکرد مغز
بعضی پارابن‌ها ممکن است به مغز آسیب برسانند. در یک مطالعه مشخص شد بوتیل پارابن و ایزوبوتیل پارابن مانع یادگیری در حیوانات می‌شوند. در این حیوانات کاهش میزان آنتی‌اکسیدان‌ها، افزایش التهاب و اضطراب نیز مشاهده شد.
2) تغییر در کلسترول
بدن از کلسترول برای ساخت هورمون‌های استروژن و تستوسترون استفاده می‌کند. پارابن‌ها از ساخت این هورمون‌های ضروری در بدن جلوگیری می‌کنند.
مطالعات حیوانی نشان می‌دهد پارابن‌ها می‌توانند ژن‌های تولیدکننده تری‌گلیسریدها (نوعی چربی موجود در خون) را در بدن روشن کنند. سطوح بالای تری‌گلیسرید در خون می‌تواند منجر به بروز مشکلات قلبی شود. ارتباط بین سطح بالای تری‌گلیسریدها و وجود متیل، اتیل و پروپیل پارابن در مطالعات انسانی مشاهده شده است.
3) بالا رفتن قند خون
به نظر می‌رسد ترکیب چند پارابن اثرات منفی بیشتری نسبت به یک نوع پارابن داشته باشد.در یک بررسی، ترکیبی از بوتیل پارابن و پروپیل پارابن با افزایش قند خون در زنان باردار در سه ماهه اول و دوم بارداری، آن‌ها را در معرض ابتلا به دیابت بارداری قرار داد. اثرات مشابهی ممکن است در زنان غیرباردار و مردان نیز ایجاد شود. تحقیقات بیشتری برای مشخص شدن نحوه اثرگذاری پارابن‌ها بر قند خون مورد نیاز است.
4) تغییر در هورمون‌های تیروئید
نتایج برخی مطالعات نشان می‌دهد میزان بالای بوتیل پارابن در بدن با سطوح پایین‌تر هورمون‌های تیروئید و اختلال عملکرد تیروئید مرتبط است.
5) تضعیف سیستم ایمنی
کارکرد صحیح سیستم ایمنی به سلامت دستگاه گوارش وابسته است. خواص ضد میکروبی پارابن‌ها از رشد باکتری‌های سالم در روده‌ها جلوگیری می‌کند. این موضوع می‌تواند باعث تضعیف سیستم ایمنی شود. همچنین پارابن‌ها با تولید سلول ایمنی کمکی نوع 2 (Th2)، باعث حساسیت زیاد سیستم ایمنی و پاسخ بیش از حد به محرک‌های عادی می‌شوند. تعداد این نوع سلول‌ها در آسم و اگزما هم در بدن افزایش می‌یابد.
پارابن‌ها می‌توانند باعث تضعیف سیستم ایمنی نیز بشوند. وجود متیل پارابن در بدن با کاهش تعداد سلول‌های ایمنی کمکی نوع 1 (Th1) که از پاسخ‌های خودایمنی جلوگیری می‌کنند، مرتبط بوده است.
6) حساسیت، آلرژی و بثورات پوستی
پوست، میکروبیوم مخصوص به خود را دارد به این معنی که باکتری‌ها و قارچ‌های مفیدی روی آن زندگی می‌کنند. پارابن‌ها با کاهش تعداد باکتری‌های مفید روی پوست می‌توانند باعث کاهش ایمنی آن شوند.
علاوه بر این ممکن است آلرژی و حساسیت همراه با علائمی مانند قرمزی، خارش و خشکی ایجاد شود. امکان بروز بثورات پوستی هم در هر نقطه از بدن از جمله پوست سر وجود دارد. بثورات پوست سر می‌تواند باعث خشکی و حتی ریزش مو شود.
پارابن‌هایی که ساختار شیمیایی بزرگ‌تری دارند، واکنش‌های آلرژیک شدیدتری ایجاد می‌کنند. استفاده از داروهای حاوی پارابن روی پوست آسیب‌دیده هم ممکن است باعث واکنش پوستی شود. موارد نادری از واکنش حساسیت در اثر پارابن‌های موجود در غذا نیز گزارش شده است.
مسئله حساسیت پوستی در کودکان در اثر مواجهه با پارابن‌ها می‌تواند جدی‌تر نیز باشد. از آنجا که پوست کودکان هنوز بالغ نشده و آسیب‌پذیرتر است، تماس با نگهدارنده‌های قوی مانند پارابن‌ها می‌تواند منجر به افزایش احتمال درماتیت تماسی در آنان شود.
7) خطر چاقی
در یک مطالعه، متیل پارابن و پروپیل پارابن در بدن زنانی که شاخص توده بدنی (BMI) بالاتری داشتند، شناسایی شد. مکمل‌های تغذیه‌ای و غذاهای حاوی سطوح بالای پارابن ممکن است در افزایش وزن نقش داشته باشند.
8) اختلال غدد درون ریز و مشکلات باروری
پارابن‌ها می‌توانند مانند هورمون استروژن در بدن عمل کنند و باعث اختلال در عملکرد عادی سیستم‌های هورمونی تاثیرگذار بر دستگاه تولید مثل زنان و مردان، رشد اندامهای جنسی، باروری و پیامدهای تولد شوند. پارابن‌ها همچنین ممکن است با تولید هورمون‌ها نیز تداخل داشته باشند.
در مطالعات علمی مشخص شده است که پارابن‌ها فعالیت استروژنی دارند و قدرت استروژنی آن‌ها با افزایش طول زنجیره پارابن و شاخه‌دار شدن زنجیره‌های جانبی بیشتر می‌شود.
بعضی نتایج مطالعات حیوانی روی پارابن‌ها به شرح زیر است:
- قرارگرفتن در معرض پروپیل، ایزوپروپیل، ایزوبوتیل و بوتیل پارابن به رشد اندامهای تناسلی مونث آسیب می‌رساند.
- بوتیل پارابن بر دستگاه تولید مثل مذکر اثر منفی می‌گذارد و تولید اسپرم و سطح تستوسترون را کاهش می‌دهد.
در مطالعات انسانی نیز نتایج زیر مشاهده شده است:
- وجود پروپیل پارابن در ادرار با کاهش باروری مرتبط است.
- مواجهه با بوتیل پارابن و میزان پارابن کل در ادرار با کاهش طول چرخه قاعدگی و در نتیجه کاهش باروری ارتباط مستقیم دارد.
- وجود بوتیل پارابن در ادرار مادر باردار و خون بند ناف با افزایش احتمال زایمان زودرس و کاهش وزن هنگام تولد نوزاد مرتبط بوده است.
9) خطر ابتلا به سرطان
محققان درباره مواجهه با استروژن‌های موجود در محیط زیست و نقش آن‌ها در ابتلا به سرطان به ویژه سرطان سینه در زنان هشدار داده‌اند. پروپیل پارابن می‌تواند بیان ژن‌ها را تغییر دهد؛ از جمله ژن‌هایی که سرعت رشد سلول‌های سرطان سینه را افزایش می‌دهند.
نتایج یک مطالعه اخیر نشان می‌دهد میزان کم بوتیل پارابن که در گذشته مضر در نظر گرفته نمی‌شد، همراه با سایر گیرنده‌های سلولی باعث روشن‌کردن ژن‌های سرطان و افزایش رشد سلول‌های سرطان سینه می‌شود. سرطان سینه با مصرف مداوم محصولات مراقبت شخصی مانند لوسیون بدن حاوی پارابن در نواحی نزدیک سینه‌ها نیز مرتبط است.
اثرات پارابن بر محیط زیست
با شست‌وشوی محصولات حاوی پارابن از روی پوست و مو، باقیمانده آن‌ها (از جمله پارابن‌ها) همراه با آب به راه‌های آبی و در نهایت دریاها و اقیانوس‌ها می‌ریزد. این مواد در آب‌های سطحی، بدن ماهی‌ها و رسوبات کف دریاها و رودخانه‌ها یافت می‌شوند.
پارابن‌ها با آسیب‌های زیست محیطی نیز مرتبط هستند زیرا طبق نتایج بررسی‌های آزمایشگاهی، سطوح پایین بوتیل پارابن می‌تواند مرجان‌ها را از بین ببرد. با ترکیب‌شدن پارابن‌ها با کلر موجود در آب شهری، محصولات جانبی به صورت پارابن کلرینه تشکیل می‌شود. درباره میزان سمیت این محصولات جانبی و پایداری آن‌ها اطلاعات زیادی وجود ندارد.
چرا باید از فرآورده‌های بدون پارابن استفاده کنیم؟
اکنون که با پارابن‌ها و اثرات آن‌ها آشنا شده‌اید، می‌توانید تصمیم بگیرید از محصولات بدون پارابن استفاده کنید یا نه!
از سال 2015، اتحادیه اروپا مصرف ایزوپروپیل و ایزوبوتیل پارابن را به دلیل عدم وجود شواهد کافی برای ایمن‌بودن این مواد در محصولات آرایشی، در همه فرآروده‌های مراقبت شخصی ممنوع کرده است. در 10 کشور جنوب شرقی آسیا نیز استفاده از این نگهدارنده‌ها ممنوع شده است. اما متأسفانه سازمان غذا و داروی امریکا تاکنون محدودیتی برای استفاده از پارابن‌ها تعیین نکرده است.
در ادامه چند مورد از فواید استفاده از محصولات فاقد این ترکیبات شیمیایی را بررسی می‌کنیم:
محصولات بدون پارابن سالم‌تر هستند
به طور کلی، استفاده از مواد نگهدارنده متعدد روی پوست هیچ اثر مفیدی ندارد. بدن به طور طبیعی از طریق پوست خودش را پاکسازی کرده و سموم را دفع می‌کند. با استفاده از محصولات حاوی مواد شیمیایی، مواد عطری و برخی مواد نگهدارنده مانند پارابن‌ها، این مواد در بافت‌های پوست تجمع پیدا کنند و باعث بروز آسیب‌های قابل‌توجه می‌شوند.
تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از هر نوع محصول حاوی پارابن با سرطان و بسیاری اختلالات دیگر که در بخش‌های قبل به آن‌ها اشاره شد، مرتبط است. پس همان‌طور که به کیفیت غذاها و نوشیدنی‌ها توجه می‌کنید، مواد اولیه محصولات مراقبت از پوست و مو را هم به دقت بررسی کنید.
محصولات بدون پارابن از بروز حساسیت پوستی جلوگیری می‌کنند
بسیاری از افراد ممکن است با مصرف محصولات مراقبت از پوست، دچار واکنش آلرژیک یا حساسیت پوستی شوند. در واقع در بیشتر موارد، نمی‌توان مشخص کرد که کدام ماده موثره مسئول ایجاد حساسیت بوده است اما احتمال زیادی وجود دارد که قرمزی، خارش بیش از حد و خشکی پوست در اثر وجود پارابن‌ها باشد.
با توجه به این موضوع، بهترین راه، استفاده از محصولات ارگانیک و طبیعی بدون پارابن است. این محصولات معمولا فرمولاسیون ملایم‌تری دارند و مواد موثره طبیعی بیشتری در ترکیبات آن‌ها به‌کار رفته، در نتیجه جایگزین‌های ایمن‌تر و سازگارتری با پوست هستند. این انتخاب نه تنها برای افراد دچار آلرژی پوستی مفید است بلکه باعث بهبود سلامت کلی پوست می‌شود و از واکنش‌های آلرژیک احتمالی در آینده جلوگیری می‌کند.
استفاده از محصولات بدون پارابن به محافظت از محیط زیست کمک می‌کند
با توجه به اینکه پارابن‌ها مواد شیمیایی هستند، جای تعجب نیست که بر محیط زیست تأثیر بگذارند. پارابن‌ها نه تنها بر انسان‌ها تأثیر می‌گذارند، بلکه می‌توانند باعث بروز اختلالات هورمونی در آبزیان و پستانداران خشکی شوند. در واقع، هر محصولی که از آن استفاده می‌کنید، قابلیت تاثیرگذاری بر تعادل طبیعت را دارد. بنابراین، مراقبت از پوست نباید به قیمت ازدست‌رفتن سلامتی کره زمین تمام شود!
با انتخاب محصولات بدون پارابن، شما هم از خودتان و هم از محیط زیست محافظت می‌کنید. محصولات بدون پارابن معمولا از سایر روش‌های سازگار با محیط زیست مانند استفاده از بسته‌بندی زیست تخریب‌پذیر نیز استفاده می‌کنند تا بتوانند بیشترین تاثیر مثبت را داشته باشند.
استفاده از محصولات بدون پارابن باعث می‌شود نیاز کمتری به تهیه محصولات دیگر داشته باشید
با شروع استفاده از محصولات مراقبت از پوست و موی بدون پارابن، متوجه می‌شوید که نیاز کمتری به خرید سایر محصولات دارید. مواد موثره طبیعی به‌کاررفته در این فرآورده‌ها به پوست و موی شما آسیبی وارد نمی‌کنند. اما استفاده از محصولات مراقبت از پوست و موی شیمیایی که حاوی موادی مثل پارابن‌ها هستند، باعث می‌شود نیازمند خریدن محصولات دیگری برای بهبود عوارض ناشی از مصرف آن‌ها شوید. به عنوان مثال با استفاده از یک پاک‌کننده صورت حاوی پارابن، احتمالا نیازمند کرمی برای التیام تحریک پوستی ناشی از آن خواهید شد. بنابراین بهتر است یک محصول ارگانیک بدون پارابن تهیه کنید تا نیازی به استفاده از محصولات دیگر نداشته باشید.
عدم استفاده از پارابن، به افزایش سلامت عمومی بدن کمک می‌کند
با شروع مصرف فرآورده‌های بدون پارابن، متوجه تغییر قابل توجهی در سلامت پوست و مو و کل بدن‌تان خواهید شد. با انتخاب محصولات ارگانیک بدون پارابن، متوجه خواهید شد که این نگهدارنده‌های شیمیایی تا چه حد روی سلامت شما تاثیرگذار بوده‌‌اند.
تشخیص محصول بدون پارابن
اگر محصولی فاقد این ترکیبات باشد، روی بسته‌بندی آن «بدون پارابن» یا «0% پارابن» نوشته شده است. شما می‌توانید فهرست ترکیبات محصول را نیز بررسی کنید و به دنبال متیل پارابن، پروپیل پارابن و بوتیل پارابن باشید که از پرمصرف‌ترین پارابن‌ها هستند. واژه‌های ایزوپروپیل پارابن و ایزوبوتیل پارابن هم نشان از وجود این مواد در محصول دارد.
نکته: کلمه «پاراهیدروکسی بنزوات» هم مترادف پارابن است.
سخن پایانی
امروزه با وجود جریان گسترده اطلاعات، آگاهی در مورد محصولاتی که برای مراقبت از پوست و مو استفاده می‌کنید، ضروری است. در حالی که ممکن است در بعضی موارد دست‌یابی به نتایج درخشان با استفاده از محصولات ارگانیک یا طبیعی مراقبت از پوست و مو کمی زمان‌بر باشد، اما این فرآورده‌ها قطعا در دراز مدت سازگاری بیشتری با پوست خواهند داشت.
شکی نیست که پارابن‌ها اثرات منفی روی سلامتی شما دارند به ویژه اگر به صورت منظم استفاده شوند. مصرف روزانه فرآورده‌های حاوی پارابن منجر به مواجهه مستقیم و مداوم اندامهای بدن با این ماده می‌شود.
اگر به سلامتی خود، کودکان‌تان و محیط زیست علاقه‌مند هستید، علاوه بر خوراکی‌های طبیعی، از محصولات مراقبت از پوست و مو بدون پارابن استفاده کنید و مواجهه با این مواد شیمیایی مضر را به حداقل برسانید.
